Балаларға білім беру орнына жұмысқа жегіп қойыпты

Халықаралық еңбек ұйымының мәліметіне қарағанда, дүниежүзі бойынша 14 жасқа жетпеген 250 миллионнан аса жасөспірім жұмысқа жегіліпті. Тіпті олар толық жұмыс күнімен, яғни жеті-сегіз сағат жұмыс істейді екен. Польшада балаларды жұмысқа жегетін базар бар екендігі анықталған. Мамандар мұны балалар еңбегінің арзан екендігімен түсіндіреді. Сондай-ақ өз құқығын білмейтін балалардың жұмыс берушінің айтқанын екі етпейтіндігі тағы бар.

Шардаралық оқушылар сабаққа бармайды
Халықаралық еңбек ұйымының мәліметінше, әлемде 10 миллионнан аса бала құлдықта жүрген көрінеді. Біздің елде де жағдай мақтанарлықтай емес. Еңбекпұлына көп ақы сұрайтын ересектерден гөрі, елгезек балаларды тартқанды құп көретіндер баршылық. Әсіресе оңтүстіктегі мақталы өңірлерде, күнкөрісі диқаншылықпен байланысты аудандарда сабаққа барғаннан гөрі, тер төгіп, теңге тапқанды қолайлы көретін көгенкөздер көп. Бұл мәселе жыл сайын білім басқармасында талқыланып, тиісті органдар тарапынан қатаң қадағалауға алынса да, тосқауыл қоя алмай-ақ келеді. Білім алудың орнына егін басында еңбек етіп жүрген бала-шаға көп. Олардың санасында «қазақ көгіне өрмелеп шығып Күн болу» емес, ертеңгі күніне талғажау боларлық теңге табу бірінші орында тұрады.
Балалығын базарға байлаған балалар да жетерлік. Әке-шешесінің аз ғана тапқан нәпақасына телмірмеу үшін өз бетінше нан табуға көшкен пысық бала­ның сабаққа ден қоюы да екіталай. Қақсал қоғам­да мұндай жағдайды айыптау да артық шығар, кім білген? Дегенмен «сақалын сатқан кәріден еңбегін сатқан бала артық» болатын заманның тазысы болу­ға талпынған тастүлектердің тірлігін құптаймыз ба? Бүгінде құлыншақтардың қорғанышы болуға құлық­тылар кемде-кем. Есесіне, бала еңбегін қанаудан ата-аналар да, жеке кәсіпкерлер де кетәрі емес.
Жуырда Оңтүстік Қазақстан облы­сына қа­расты Шардара аудандық про­кура­­турасы мен кәмелеттік жасқа толма­ғандардың ісі жө­ніндегі полиция инспек­торларының, сани­тарлық-эпидемио­ло­гиялық қадағалау, білім саласы маман­дарының қатысуымен жас­өспірімдерді еңбекке тарту заң­ды­лы­ғына тексеру жүр­гізілген болатын. Жағдай жа­ға ұстатар­лықтай.
Шардара суқоймасының жаға­лауын­дағы егіс алқабында №1 орта мектептің 8-9-сынып оқушылары көкөніс егу жұ­мыс­тарына тартылған. Оларды ресейлік кә­сіп­кер жалдаған. Баланың сабаққа қатыспауы қа­лыпты жағдайға айналып кеткендей. Өйткені прокуратура тарапынан жүргізілген тексеру барысында оқушылардың сабаққа келмегендігі сынып журналында мүлде бел­гіленбеген. Ата-аналардың өз міндеттеріне сал­ғырт қарауына себеп болған мәселеге орай, ҚР Әкімшілік құқық бұзушылық тура­лы кодексінің 111-бабы 1-бөлімі бойынша іс қозғалып, аудандық сотқа жолданды.
Сарыағашта сан бала сауда жасап жүр
Сарыағаш ауданында да – осы кеп. Ба­ла­лардың құқығын қорғау департаменті Об­лыстық білім басқармасы және «Сана-сезім» құқықтық бастамалар орталығымен бірлесіп, Сарыағаш ауданында тексеру жүр­гізген болатын. Мамандар аудандағы базар, автокөлік жуу бекеттері, ірі сауда ор­та­лықтары, дүкен, егістік алқаптарын ара­лады. Сарыағаш ауданында еңбекке заң­сыз тартылған 22 жасөспірім тізімге ілікті.
Орталық «Қуаныш» базарында айран-сүт, картоп-пияз, көже, құрылыс заттарын, кең­се тауарларын, нан, тіпті киім-кешек те сатып отырған мектеп жасындағы оқушы ба­лалар анықталды.
№37 орта мектептің 4-сынып оқу­шы­сы Тә­ліпбай Жандарбек айран-сүт са­тып отыр, Смайылов жалпы орта мек­­тебінің 4-сынып оқушысы Дастан Дәу­­летов нан та­сып жүр, сабақ ке­зінде   М.Әуезов жалпы орта мектебінің 9-сы­нып оқушылары Асыл­бек Қар­ға­баев – темекі өнімдерін, кеңсе зат­­та­рын, ал Қуат Тайжанов көже сатумен ай­­­налыс­қан. Еңкес елді мекенінің егіс­тік ал­қабында А.Ясауи жалпы орта мек­­тебінің 6-сынып оқушылары Рашан Нұр­манов, Жұлдыз Су­леев бастаған жеті оқушы «КамАЗ»-ға ка­пуста артып жат­қан жерінде анық­тал­ды.
Бұл – көктемгі көрініс. Ал ертең егін жи­нау науқаны кезінде мектептен бір баланы да таппай қалуыңыз ғажап емес. Жеке ша­руа қожалықтары, ата-аналар мен білім бас­қармалары арасында «соғыс» бас­та­ла­ды. Бұл – жылда қайталанатын көрініс. Бі­рақ бір нүкте қоя алмай-ақ келеді.
Әлия Биболова, Оңтүстік Қазақстан об­лыс­тық балалар құқығын қорғау депар­таментінің бас маманы:
– Екі күндік зерделеу жұмысының қо­рытындысы бойынша, аудандық бі­лім бөліміне хабар берілді, барлық мек­­тептің 140 тәрбие жұмысы орын­ба­са­рымен М.Әуезов жалпы орта мек­тебінде кездесу ұйымдастырылып, құ­қықтық сабақ өткізілді... Бү­гінде ба­­лаларды заң­сыз еңбекке тартатын­дар көп. Алдын алу шаралары мен тү­сін­діру жұмыстарының жүргізілгеніне қарамастан, мұндай жағдай көбей­месе, азай­май отыр.

Тақырыпқа тұздық
1989 жылы БҰҰ құрамына мүше 193 мемлекет Балалар құқығын қорғау туралы конвенцияға қол қойды. Конвенцияға қосылған мемлекеттер балаларға жоғары білім беруге, медициналық көмек көрсетуге, бар жағдайын жасауға міндетті болатын. Бұл конвенцияға АҚШ пен Сомали мемлекеттері ғана қосылмаған. Кәмелетке жасы толмаған балалардың жұмыс істеуіне 1930 жылы тыйым салынған болатын.

Керек дерек
Балаларды ерекше қорғауға арналған бірнеше қарар қабылданған. Мә­селен, 1924 жылы Бала құқықтарының Женева декларациясы, 1959 жылғы 20 қарашадағы Бас Ассамблея қабылдаған Бала құқықтары декларациясы, Жал­пыға бірдей адам құқықтарының декларациясы, Азаматтық және саяси құ­қықтар туралы халықаралық пакт, Экономикалық, әлеуметтік және мәдени құ­қықтар туралы халықаралық пакт (атап айтқанда, 10-бапта), сондай-ақ бала­лардың игілігі мәселесімен айналысушы мамандандырылған мекемелер мен халықаралық ұйымдардың жарғылары, Әлеуметтік және құқықтық қа­ғи­даттар туралы декларация, БҰҰ-ның жасы кәмелетке толмағандарға қатысты әділ сот жүргізу жөніндегі «Пекин ережелері» бар.