Педофилдардың жазасы сенаторлардың мазасын алды

Сенат кеше балалар құқын қорғауды қамтамасыз етуге бағытталған заң жобасын екінші оқылымда талқылап, бірқатар түзетулерімен Мәжіліске кері қайтарды. Дегенмен балаларды қорғауға қатысты әсіресе педофилдық зорлық-зомбылық жасаған қылмыскерге берілетін жаза, салатын шектеу бойынша жоғарғы палатаның пікірі екіге жарылды.

Заң жобасының мақсаты – кәмелетке толма­ғандардың құқықтарын, бостандықтарын, мүдделерін қорғау деңгейін арттыру. Бұл ретте құжат арқылы басты үш мәселені шешу көзделген болатын. Біріншіден – кәмелетке толмаған қылмыскер балаларға қатысты жаза белгілеуді ізгілендіру, екінші бағыт – балаларға қатысты зорлық, сексуалдық сипаттағы қылмыстар жасағаны үшін қылмыстық жауапкершілікті қатайту, порнографиялық өнімді таратуға тыйымдар салу. Үшіншіден – кәмелетке толмаған қылмыстыларды ұстаудың ерекше тәртібін қамту, оларды білім ұйым­дарына беру.
Сенаторлар балаларды қорғауға қатысты мәжі­лісмендер белгілеген жазаны біршама қатайт­қанымен, кейбір мәселеде өзара қырқысып қалды.
Балаға зорлық жасаған педофилдарға екінші «шанс» берілмесін
Мәселен, талқылау барысында балаларға зорлық жасағаны үшін, яғни педофилдық қылмысы үшін ең жоғары үкім 20 жылға бас бостандығынан айыру енгізілді.
Мәжілісте бұл мерзім 15 жыл болатын. Қосымша жаза – соттылық мерзімі біткен соң бес жыл бойы лауазымды атқару немесе белгілі бір қызметпен айналысу құқынан айырылады. Дәл осы нормаға қатысты сенатор Ғани Қасымов басқаша ұсыныс жасап, әлгіндей азғын қылмысқа барғандарды ең жоғары үкімге кесумен қатар, олардың белгілі бір қызметпен айналысу құқығынан өмір бойына айыруды алға тартты. Алайда бұл түзетуді Бас комитет те, кейіннен дауысқа салғанда палатаның басым бөлігі де қолдамады. «Бала зорлығына барған «азғындарға» белгілі бір жаза көзделгенімен, белгілі бір мезгіл аралығында әлгілердің маманды­ғына, қызметіне қайта оралуына мүмкіндік беріп отырмыз. Байқасақ, педофилдар, негізінен, балаларды тәрбиелеу үйінің айналасында да қызмет етеді. Ендеше, бұл норма арқылы әлгіндей «дімкастарға» өз қылмысына қайта оралуына «шанс» беріліп тұр», – деді сенатор Ғани Қасымов.
Депутаттың сөзінен түсінгеніміз, бала зорлығына барған қылмыскерге ауыр жаза (20 жыл) кесумен қатар, соттылық мерзімінен соң оларды бала тәрбиесімен қатысты мамандыққа мүлдем жолатпау керек. Ендеше, сенатор Қасымовтың ұсынысы өте орынды секілді. Ал сенатор былай дейді: «Расында, ондай адамдар түрмеден түзеліп шықпайды. Оның үстіне бір мәрте басына «арсыз» ой келіп, соны жүзеге асырған адам әлгі ойдан еш айықпайды. Менің әріптестерім «егер бұл норма қабылданса, адамның еңбек ету құқығын шектейміз» деп дауласады. Ал егер сол адам психикалық ауру болса ше? Мәселен, біз пси­хикалық ауруы бар адамдардың балалармен жұмыс істеуін шектейміз. Яғни ондайлардың жал­пы еңбекке құқы болғанымен, балалар­мен байланысты еңбекке құқы болмайды. Менің айтарым да – осы. Педо­филға, зорлықшылға белгілі бір уақыт өткен­нен кейін әлгі мамандығына қайта оралуы­на еш мүмкіндік бермеу керек. Олардың еңбек­пен ай­налысуын шектемейін десек, басқа жұ­мысқа жегейік. Істесін, қолына күрегін алып арық қазсын, ауыр жұмысқа салынсын. Бірақ балалардың маңына жолатпау қажет».
 
Азамат ретінде қолдау болғанымен, заң тазалығы тұрғысынан қорғау болмады
Ғ.Қасымовтың бұл ұсынысымен келісетіндер де, заңдық «тазалықты» сақтауды бетке ұстап келіспейтіндер де бар болып шықты. Әрине, педо­филдарға қатысты қылмысты қатайтуды барлы­ғы жақтағанымен, адам құқын алға тартқандар ұтып шықты. Ең бастысы – азаматтардың консти­туциялық құқығын, оның ішінде еңбек етуге қатысты құқықты айналып өтуге болмайды деген пікірдегілердің мысы басым болды. Әйтпесе, шынымен, педофилға жаны ашитындай, жақтай­тын ешкім де жоқ еді. Ғ.Қасымовтың ұсынысын дауысқа салу барысында 41 сенатордың 13-і түзетуді қолдаса, 24-і қарсы шығып, төртеуі қалыс қалды. Сөйтіп, депутаттың ұсынысы өтпей қалды. Дегенмен соңғы нүкте әлі қойылған жоқ. Құжат Мәжіліске кетті. Ал біз реті келгесін әлгі педофилдарға қатысты норманы жақтаған һәм қарсы болған депутаттардың бірлі-жарымының пікірін назарға тартқанды жөн көрдік.
Өмірбек БАЙГЕЛДІ, сенатор:
– Мына норма балаға қатысты зорлық қылмыс жасаған адам сотталып, жазасын өтегесін, оны біршама жылдан кейін қайтадан жұмысқа алуға болады дегенге саяды. Ендеше, балаға жақындағысы келетін бұзық адам­дар қабылдаған заңымызды ертең-ақ алға тартып, қайта ұмтылады. Біз соған жол ашып отырмыз. Ондайларды балалардың маңына өмір бойы жуытпау керек еді. Пәленбай жыл түрмеге отырып, бәленің бәрін көріп келеді, сосын мамандығын бұлдап, қайтадан бала тәрбиелеуге бара ма?
Светлана ЖАЛМАҒАМБЕТОВА, сенатор:
– Адам ретінде, балалар мен кәмелетке толмағандар ісімен айналысқан маман ретінде Ө.Байгелді мен Ғ.Қасымовтың ұсынысын то­лық қолдаймын. Ал мына мәселеге келетін болсақ, бұл жағдайда белгілі бір лауазымды атқарудан немесе белгілі бір қызметпен айналысуды шектеу – бұл қосымша шара. Әрі балалар ұйымдарына істі болғандар жұмысқа қабылданбайды, оны сол ұйым басшылары жіті қадағалауы шарт. Әлгіндей пункттер кез келген балалар ұйымында бар. Сол үшін біз қалай болғанда да, заң шеңберінен шықпайық, азаматтардың еңбекпен айналысуы жөніндегі конституциялық құқынан айырмауға тиіспіз.
Серік АҚЫЛБАЙ, сенатор:
– Мен абыржуларыңызды түсінемін. Бірақ ескеретін жайттар да баршылық. 25 жыл­дық судья өтілімде мұндай істер қаралды. Тәжі­ри­бе жүзінде айтайын, әлгі қылмыспен сот­тал­ғандарды 10-20 жыл өтсе де, ешкім жұ­мыс­қа қабылдамайды. Ал мына жерде жұмыс беруші байқап, ондайларды балалар ұйым­дарына жолатпаулары шарт. Қылмыстық кодекс бойынша біз ең жоғары жазаны енгізіп отырмыз. Оған қосымша сотталып келгеннен кейін де бес жылдай шектеу шаралары бар. Біз ең жоғары шегін көрсетіп отырмыз, одан аса алмаймыз.

Түйткілді сауал
Парламенттегі басқа депутаттар бір төбе, «бір өзі – бір төбе» болып отыратын сена­тор Ғани Қасымов кешегі отырыста тағы бір түйткілдің шетін шығарды. Үкімет бас­шысының атына жолдаған сауалында сайлау туралы заңнамаға өзгерістер енгізуін сұрады. «Сізден ҚР Әділет министрлігінің Орталық сайлау комиссиясымен бірлесе отырып, «Қа­зақстан Республикасындағы сайлау туралы» конституциялық заңға өзгерістер мен толықтырулар енгізу мәселесіне қатысты тапсырма беруіңізді сұраймын. Бұл заң жобасында, біріншіден, Парламент Мәжілісінің құра­мына арналған сайлауға қатысатын пар­тиялық тізім үшін ең төменгі шек деңгейін 7-ден 5 пайызға дейін төмендету; екіншіден, сайлау науқанына қатысатын партиялар үшін саяси блоктар құруға қатысты тыйымды алып тастау; үшіншіден, депутаттық мандат алу бойынша бір саяси партиядан 60 пайыздан аспайтын лимит қою қарастырылса», – деді Ғ. Қасымов.
Жұрт арасында сайлау туралы әңгіме өр­шіген сайын, сол науқанның жақындап қал­ғаны еске түседі. Шынымен, енді Мәжіліс уақытынан бұрын тараса да, мерзімін толық аяқтаса да, келесі науқан уақыты соншалықты алыс емес, 1-2 жыл ғана. Ендеше, саяси партиялар да қимылына жан бітіре бастайды деген сөз. Парламенттегі патриоттық депутат Ғ.Қасымовтың бүгінгі қамы да соны білдіретін секілді.