Ұйғыр ауданы: Қазақша ән айтуға құқық жоқ па?
«Бірлік бар жерде тірлік бар» екені анық. Осы ұстаныммен Алматы облысының Ұйғыр ауданындағы ұлттық мәселелерге қатысты көп нәрсеге көз жұмып келеміз. Тәуелсіздігімізді алып, бүтінделіп, ел болып еңсемізді көтергенде «бүйректен сирақ шығаруға» ешкім де құмартқан жоқ. Ұлт бірлігі үшін ес білгелі Қазақстан деген тәуелсіз елде ұйғыр деген ұлттың атымен аталатын шағын ауданның «тәуелді азаматшасы» болып өмір сүріп келемін.
Тәуелді екеніміз анық, себебі ежелден Ұйғыр ауданының әкімдігі әкеден балаға мирас болар «хан тағына» айналған. «Тәуелді» болатын себебім, түртпектеу, екі ұлттың ішінара таласы, қазақ пен ұйғыр қатар тұрған жерде «ағайындылардың» алға оза шабуы – шынын айтқанда шаршатты. Біз үндемейміз, өйткені жат жұртты «қатты сыйлаймыз».
Ал ауданның атын ауыстыру – біз үшін орындалмас арман, көнгенбіз. 2014 жылы 11 қарашада Шәріпхан Қайсар Абай.кз-ке жарияланған «Қазақ-ұйғыр ұйысқан аудан» атты мақаласында «Ұйғыр ауданында тұратын 40 мыңға жуық қазақтан өңірді өркендетер бір азаматтың табылмағанына қарның ашады» деген екен. Кеудесінде намысы бар қазақтың жігіттері ауданда жетерлік. «Сен тұр, мен атайын!» дейтін қазақтың нарқасқа ұлдары мен өз елінің намысын қолдан бермейтін қайсар қыздар да баршылық. Алайда, текті халықтың тұяғы болғандықтан, Елбасының саясатына қарсы шығып, «бүлік» салуға ешкім де бара қойған жоқ. Тәуелсіз елді Мәңгілік Елге айналдырамыз деп, еңбек етіп, әркім өзінше үлес қосу керектігін де санамызға сіңіріп алдық. Жақында аудан әкімі ауысып, таққа тағы да ұлты ұйғыр азамат келді. Е дедік те, қойдық. Етіміз үйренген.
Қанша қынжылғанмен, өңірдің «Қазақ ауданы» деп аталып, халыққа жақын болар әкімнің алаштың ұлы болмасын барлығымыз білеміз! Сырт көз аудан елін «қазақ-ұйғыр болып ұйысып, тату-тәтті жұрт болып жарасып отыр» деп біледі. Солай көрсету басты мақсатқа айналғалы қашан. Ұлтаралық қақтығыстарды да сыртқа сездірмей, аудан көлемінде аяқтай салу дәстүрге ұласты.
31 желтоқсан күні орталық алаңдағы Жаңа жылдық мерекелік концерт барысында қазақ өнері қорланып, аяққа тапталды. Ауданда «Жазерке» халықтық ұлт-аспаптар ансамблі 30 жылдан бері еңбек етіп келеді. «Арзу» халықтық ән-би ансамблі ұйғыр тілінде өнер көрсетеді. Аудан көлеміндегі іс-шаралардың барлығында қос ансамбль қатар жүріп қызмет етеді. Содан не керек, екі тілде жүргізілетін жаңа жылдық мерекелік шара басталды. Араққа сылқи тойып алған дыбыс режиссері Рауль есімді ұйғыр жігіт ә дегеннен-ақ қазақ тілінде жүргізетін жүргізушінің микрофонының даусын басып тастады. Техникалық ақауға жорыған жұрт бұл жағдайға аса мән бермеді.
Сценарий бойынша сахна төріне Аяз ата, ақшақар және ескі жыл жылқы мен жаңа жыл қой болып киінген төрт кісі шақырылды. Аяз атаның елге айтар ақ тілегі, ақшақардың сөзі, жылқы мен қойдың шумақпен айтар жырлары, тілек сөздері алдын ала таспаға жазылып алынған болатын. Дүйім жұрттың алдына шығар кезде дыбыс режиссер Рауль «қазақша қоймаймын, таспа жоқ, не істеп аласың!» деп айқайлап, тек қазақтарды ғана емес, мемлекеттік тілді де қорлады. Сөзсіз қалғандарын түсінген төртеу даусы бәсеңдетілген микрофонды қолға алып, тосыннан тілек айтып, қолдан келгенше қыжалаттан шығуға тырысты. Мына ісіне ыза болып, ансамбльдің көркемдік жетекшісі ретінде «не істеп жатсың?» дегенімде «Әкеңнің......» деп неше түрлі былапыт сөздерді жаңбырша жаудыртты.
Ашуға булықсам да, Раульдің мазағын мастың ісіне балап, үндемедім. Концерт жалғасып, кезек «Кел, Жаңа жыл!» деген әнге келді. Ән хабарланып, әншіміз ортаға шыққан кезде Рауль тағы да бүлдіріп, ұйғырша ән қойып жіберді. Өзі миығынан күліп, билеп тұр. Концерт аяқталуға жақындап, ән айта алмай қалған Гүлдана есімді әнші келесі әнін орындау үшін сахнаға қайта шақырылды. Дыбыс режиссері мас болса да, есебінен жаңылмай, бұл жолы әншінің таспасының орнына «Қызыл өрікті» қойып жіберді. Күлкіге қарық болған көпшілік түкті де түсінген жоқ.
Ал қазақтар әдеттегі «техникалық ақаулардың» көбейіп кеткендігіне күйініп тұрды. Ызаға булыққан Гүлдана Раульге «әнімді қойып бер» деп айқай салды. «Қоймаймын, таспаң жоқ!» деп ақырып, қыз баланы ұрмақ болды. Оған қоса әнші қыздың намысына тиетін былапыт сөздерді айтып, жұдырығын ала жүгірді. Осының бәрін көріп, естіп тұрған аяз ата рөліндегі Гүлдананың әкесі қызын қорғау үшін биік сахнадан жерде тұрған Раульдің үстіне бірақ құлады. Концерт жайына қалды. Іске аудан әкімі, ішкі істер қызметкерлері т.б араласқанымен, нәтиже жоқ. Гүлдана менің өз қызым болғандықтан, істің ізін суытпай бірден заң орындарына шағымдандым. Бірақ аудандық прокуратура «қызмет барысындағы қақтығыс» деп, заң орындары жылы жауып қойып отыр.
Ал Раульдің әкесі, қасына Шонжы ауылының әкімі Арлен Сенаұлын ертіп, кешірім сұрауға келді. Бұл жерде жеке басқа қатысты мәселе ғана қозғалып отырған жоқ. Қазақ ұлтының намысы тапталып, мемлекеттік тілді шетке ысырып, елемегені үшін оған ешқандай кешірім болмақ емес! Былтырғы Наурыз мерекесінде Шонжы ауылы округінің орынбасары Тиірменов Алмат сахна безендіру жұмыстарын қадағалап, байқаусызда электр қуатына арналған ұзартқышқа шалынып қалады. Оның қасында өз құрал жабдығын реттеп отырған дыбыс режиссері Рауль бірден Алматты жағасынан алып, аузына келгенін айтады. Бұл әдепсіздігіне ашуланған қызметкер заң орындарына шағымданады. Бірақ шағым тағы да еш нәтижесіз қалыпты.
Біз Тәуелсіз Қазақстанның азаматтары емеспіз бе?! Неге үндемей қалуымыз керек?! Қорыққаннан емес, Елбасының саясатына қарсы келмеу үшін ғана көніп келгенбіз. Бірақ, шыдамның да шегі бар ғой! Дүйім жұртты алаңға жиып алып, Қазақтың өнерін табанға салып таптап, қазақ қызының намысына тиетін сөз айтып, қорлайтын оның қандай қақы бар?! Төбеге шыққан емей немене?! «Бірлік» деп үндемей жүре берсек, намысымыз таптала беретініне көзіміз жетті. Біз – Ұйғыр ауданында тұрғанымызбен, «Дос болғанға - құшағы ашық туыспыз, қас қылғанға - қиып түсер қылышпыз!» деген Абылай ханның ұрпағымыз.
Бір қызығы, болған іске ешқандай шара қолданған жоқ. Рауль жұмысында отыр. Құшағы кең қазақ жұртының кешірімшіл халық екені де өтірік емес. Мұндай дүниелерге кешірімділікпен қарай бергендіктен болар, өзгелер бізді «кішіге» балап алыпты. «Бұға берсең, сұға береді» демекші, осы жолы болған жайтты сіздермен бөлісуді жөн көрдім. Қазақтың жайы сіздерге жат болмас.
Әлия ЖАНБАЕВА,
«Жазерке» халықтық ұлт-аспаптар ансамблінің жетекшісі, Шонжы ауылы,
Ұйғыр ауданы, Алматы облысы.
РЕДАКЦИЯДАН:
Оқырманнан келген жанайқайға толы хатты қаз қалпында жариялай отырып, айтылған мәселеге Алматы облысының басшылығы назар аударады деп сенеміз. Және де Қазақстанды мекен етіп отырған ұлттар арасындағы алауыздықты насихаттау мақсатымыз еместігін де еске саламыз. Тек, мемлекет құраушы ұлтың тіліне, мәдениетіне сыйластық танытпаған тараптарға көзді жұмып қарап отыру - еліміздегі барлық азаматтардың тең құқығына кепілдік беретін Конституция баптарына қайшы келетінін білуге тиіспіз. Рас, осындай оқиғалардың жиі орын алуы Алматы облысының аталған ауданында Мемлекет басшысы жүргізіп отырған сындарлы саясатқа деген құрметтің кемдігін білдірмесе керек. Дегенмен...
