География сабағында оқушылардың функционалдық сауаттылығын дамыту
Жаканова Меруерт
Қарағанды республикалық «Жас ұлан мектебі»
География пәнінің мұғалімі
Функционалдық сауаттылықты PISA адамның қазіргі қоғамдағы толыққанды жұмыс істеуі үшін қажетті білім мен дағды ретінде түсінеді.География сабақтарында функционалдық сауаттылықтың бір саласы қалыптасады: жаратылыстану.
Оқушылардың негізгі қызметі: сұрақтарды қолдану арқылы алынған ақпаратты тәуелсіз оқу және талқылау (әңгіме, пікірталас, дау); практикалық тапсырмалар; интернеттегі материалдарды іздеу және талқылау;ситуациялық және практикалық бағытталған міндеттерді шешу;тәжірибелер мен эксперименттер жүргізу.Сабақта оқушылардың танымдық белсенділігін дамыту мақсатында іскерлік және дидактикалық ойындарды қолдануға, шағын жобаларды әзірлеуге және жүзеге асыруға, турнирлер мен жарыстар ұйымдастыруға болады.Сабақта мәтінмен жұмыс ерекше орын алады. Әр түрлі мәтіндер белгілерді сипаттауға (графикалық, символдық, бейнелік) аудару процедуралары арнайы жасалуы мүмкін материалды анықтайды. Мәселелерді шешкен кезде жасөспірім өзін-өзі құруды аяқтауы керек және сол арқылы белгілерді модельдеудің игерілген әдісінің қалыптасу деңгейін және соған байланысты процедураларды көрсететін әдістерді игеру компоненттерін қолдануға болады және пайдалы мәтіндер-тапсырмалар.
Тақырыбы: «Су. Судың бірегейлігі»
Мәтінді оқу. Біздің планетамыздың барлығын дерлік қамтитын мұхит &ndash су. Бұлт,тұман &ndash бұл да су. Арктика мен Антарктиданың шексіз мұзды кеңістіктері, таулардың қарлы шыңдары да &ndash су. Су &ndash әлемдегі ең таңғажайып зат.Барлық денелер қыздырылған кезде кеңейеді, ал салқындатылған кезде жиырылады. Судан басқаларының бәрі. Қорғасынның қатты бөлігін сұйық қорғасынға лақтыр, сонда ол батып кетеді, өйткені ол басқа заттар сияқты сұйық қорғасыннан да тығыз. Ал су? Қатты су &ndash мұз, тығыздығы төмен, сондықтан мұз қабаттары өзен бетінде тыныш жүзеді. Қату кезінде судың кеңеюі тау жыныстарының бұзылуын тудырады. Күндіз тау жыныстарының жарықтарына ағып, су түнде қатып, тас кесектерін бөліп алады.Су жақсы жылу тасымалдағыш болып табылады.Су булану үшін орасан көп жылу қажет. Сол себепті, су көп жерде, тіпті күн сәулесінің астында ол өте ыстық емес. Егер бұл судың ерекшелігі болмаса, онда таяз су қоймалары бірінен соң бірі құрғап, жаңбыр ауада буланып кетер еді.Су адамнан көптеген атаулар алған жалғыз зат екені таңқаларлық емес. Қатты суды мұз, бұршақ, қар, сұйық күйдегі су &ndash іс жүзінде су, шық, жаңбыр, тұман, ал газ күйінде &ndash бу деп атайды.Суды құрайтын бөлшектер бір-біріне жақын орналасқан. Олардың арасында тарту және итеру күштері әсер етеді. Бұл итергіш күштердің әсерінен су сығылмайды. Басқа сұйықтықтар да осындай қасиетке ие.
Өз сабақтарымда практикалық тапсырмаларды жиі қолданамың. Мысалы:
-Оқылған мәтін бойынша схема құру: «Жер бедері», «Агроөнеркәсіптік кешеннің құрамы», «Отын-энергетикалық кешен».
&ndash Абзацтардың жоспарлары мен тезистерін құру.
&ndash Мәтінге нобай суретті құру.
-Статистикалық мәліметтермен, графиктермен, диаграммалармен, карталармен жұмыс.
-Ұсынылған мәтіндегі географиялық қателерді табу.
&ndash Жетіспейтін сөздермен мәтін құрастыру. Сіз сөздерді кірістіре аласыз
ұсыныс, бірақ сіз ұсына алмайсыз, бұл бұл жұмысты қиындатады.
&ndash Сөзжұмбақ құрастыру. Оқушылар өз еріктерімен сөзжұмбақтар жазады
«материктер», «гидросфера», «ауа райы» тақырыптары бойынша.
&ndash Жердің табиғи ерекшеліктері туралы мәтінді талдау.
&ndash Әр түрлі мазмұндағы карталарды оқу және талдау.
Оқушылар үлкен қызығушылықпен шығармалардан көркем мәтіндерді талдау қажет болатын тапсырмаларды орындайды. Нәтижесінде оқушыларға табиғи зонаны, географиялық объектіні анықтап, ауа-райын сипаттап, сол немесе басқа табиғи құбылыстың мәнін немесе себебін түсіндіруі керек.Осындай тапсырмалар оқушылардың функционалдық сауаттылықтарын дамытады.
