Ағысқа қарсы жүзген ақын

Алаш жұрты тағы бір ардақты азама­ты­нан айырылды. Есігімізден енді ғана атта­ған жаңа жылдың бесінші күні, 73 жас­қа қараған шағында қазақтың талантты ақыны Өтежан Нұрғалиев дүниеден оз­ды.
Ақындық мінезі асқақ, турашыл әрі шын­шыл қаламгер өзінің әрбір ісі мен сө­зінде ұлтына деген сүйіспеншілігін айқын аңғартып тұратын. Бір қараған адамға қатал да сұсты болып көрінетін Өт-ағаң жүрегі өте жұмсақ, құшағы кең, кейде баладай аңғал ақын еді. Өмірдің сан түрлі қиын бұралаңдарынан өтіп, тағдырдан да аз теперіш көрген жоқ. Ол әдебиетке алғаш келгенде бірден танылып, мойындалды. Өлеңдері қолдан-қолға өтіп, әсіресе, жастардың арасында кең тарады. Қыл­бұрауы мығым қызыл саясаттың дәуірі жү­ріп тұрған қилы кезеңдерде де қала­мынан «қа­зағым» деп елжіреп тұратын талай та­маша туындыларды дүниеге әкелді. Әйтсе де уақыт өте келе қатары сирей бастаған ақын өмірінің соңғы жылдары қалың жұрт­тан саяқтау ғұмыр кешті. Оның үстіне ұлы мен жан-жарының қазасы Өт-ағаңның отты жүрегіне сызат түсірді. Дегенмен  ақын өзінің жеке отбасылық трагедиясы мен ішкі күйзелісіне төзе білді. Есесіне үнемі бүгінгі қазақтың жай-күйі туралы әңгіме бола қалса, күйіп-пісіп, қашанда шындықты айтуға ұмтылып шырылдап жүретін. Мінезі қандай қызық та күрделі болса, киім-киісі де өзге жұрттан тым ерекшеленіп тұратын. Ал қазақ әде­биеті хақында сөз бола қалса, сөзінің «бісміл­ләсін» хакім Абайдан бастайтын. Әлем әдебиетінің жауһарларын жіпке тізгендей етіп айтып бере алатын. Ол кісіні жақсы білмейтіндер сыртынан «қырсық адам» деп айдар тағатын. Қалай айтсақ та Өтежан ақынның қырсықтығы қолдан жасалмаған, өзінің табиғи, туа бітті қа­сиеттеріне тән ерекше мінезінің көріністері болатын. Осы бір мінезіне бола ол кісіні шен-шекпенділер аса бір ыждаһатты­лықпен қабылдай қой­май­тын. Бұған өзі де қынжыла қоймайтын. Өт-ағаң тік мінезді бола тұра тым қарапайым еді. Кейінгі буын қаламгерлер үшін ол Мұқағали Мақатаев, Төлеген Ай­бергенов, Тоқаш Бердияров, Төлеужан Исмайлов сынды арда туған ақындардың көзіндей болды. Көп оқитын, әрі оқырманға өзі де бай еді. Ел ішінде ерекше құрметке бөленіп, әдеби ортада жақсы бағаланды. Журналистер қауымы болса, ол кісіден сыр-сұхбат алуға құмар-ақ еді. Бірақ Өт-ағаң тілшілерге оңай ұстата қой­майтын. Ал сұхбат беріп, әңгімелесе қал­ған жағдайда ашылып сөйлей отырып, ашы­нып кететін. Нәтижесінде, ол кісінің айтқандарының көбін баспасөз бетіне жариялауға кейбір редакторлардың да жүрексінгені жасырын емес. Ол кісі тілшілерге сұхбат берерде: «Бәрібір баса алмайсыңдар ғой, бірақ сонда да бір шындықты айтып қалайын. Тым болмаса өздерің біле жүресіңдер», – деп қағытып қоятын. Өлеңдері де сондай нақты жағ­дайларға құралып, ақиқаттың жаршы­сын­дай жаңғырығып тұратын. Содан да болар, Өт-ағаңның кеңес өкіметі тұсында жарық көрген кітаптары мен кейбір өлеңдері «қызыл цензураның» қайшысына ілініп, біршама қысқартылған. Алайда қаламын қару еткен ақиқатшыл ақын ұлтына қызмет ету жолында өзге бағытқа жалтармады. Ең бастысы – өлеңге адал болды.
«Құрмет» орденінің иегері, қазақ әде­биетінің көрнекті өкілі, ақын Өтежан Нұр­ғалиев 1938 жылы 15 тамызда Ақтөбе облысы, Байғанин ауданының «Ақжар» ұжымшарында дүниеге келген. 1964 жылы Қазақ мемлекеттiк университетiнiң журна­лис­тика факультетiн бiтiрген. 1964-1968 ж.ж. Жарқала орта мектебiнде – мұға­лiм, 1968-1969 ж.ж. «Қазақстан пионерi» (қазіргі «Ұлан») газетiнде – тiлшi, 1969-1972 ж.ж. «Қазақ әдебиетi» газетiнде – тiлшi, содан кейiн «Жалын» баспасында редактор болып қызмет атқарған. Бұдан соң өмірінің соңына дейін қаламын қо­лынан тастамай, еркін шығармашылықпен айна­лысты. Ақынның «Менiң махаббатым», «Ақ нө­сер», «Нөсерден кейiн», «Қайыңды то­ғай», «Соғыстың соңғы жазы», «Афина мек­тебi» сынды мазмұны терең, талғамы биік кітап­тары жарық көріп, қазақ оқыр­манынан лайықты бағасын алған.
Оразақын Асқар, ақын, Халықаралық «Алаш» әдеби сыйлығының иегері:
–1958 жылдары ҚазГУ-де оқып жүрген кезімізде «Ақтөбеден керемет бір ақын жігіт шығыпты, өзі трактордың тіркемесінде қарапайым жұмысшы екен, өлеңдерін баспаға бермейді екен» деген сөзді жиі еститінбіз. Ол ақы­нымыз Өтежан Нұрғалиев еді. Со­дан оның Тобық деген бір жерлесі өлеңдерін өзіне көрсетпей, Жазушылар одағына хатпен жолдайды. Оны оқып шыққан Одақтағы ақын-жазушылар кәдімгідей таңғалып, кейін өзін Ал­матыға арнайы шақыртып алады. Арада көп уақыт өтпей, қазақтың қабырғалы ақын­дарының бірі Қуандық Шаң­ғыт­баевтың алғысөзімен республикалық бас­пасөз бетінде жарқ етіп көрінді. Сыр­тынан естіп-біліп жүрген жас ақын­ның жаңа жырларын оқып, біз де там­сандық. Әдетте барлығымыз Отан-ана деп жыр сабақтасақ, сол кездері Өте­жан «Отан-әке» деп жырлады.
Әндетіп жел, дөңгелейді қалқып күн,
Нәзік сырын қалай берем көкейдің.
Отан-әке, қай ұлыңнан артықпын,
Қайтсем ғана борышымды өтеймін?!
Жалпы, қазақы ұғымдарға толы, ағы­нан жарылып, ақтарыла сөйлейтін Өтежан ақынның өлеңдері өміршеңдігімен құнды. Өкінішті болса да қазақ поэзиясының қайталанбас ірі өкіліне айналған Өтежан бауырымның шектеулі өмірі тоқталып, мәңгілік өмірі басталды...
Ұлықбек Есдәулет, ақын, Мемлекеттік сыйлықтың иегері:
– Өтекең – қазақ әдебиетіне арқы­ра­ған өзендей екпінімен, ерекше құ­бы­лыс ретін­де келіп, өз орнын бірден тап­қан ақын. Әдебиетіміздің мар­­­қас­қала­­ры­ның бірі Әбділдә Тәжібаев сынды аға­ла­рымыздың Өтежанды кезінде «Қа­зақтың Пушкині» деп бағалауы тегін емес. Ол кісінің «Менің махаббатым» деп аталатын алғашқы жинағынан бастап, кейінгі кітаптарына дейін менде әлі сақтаулы. Ондағы жырлардан мөл­діреген табиғат суреттері мен соғыстан кейінгі ұрпақтың талайлы тағдыры жайлы ақиқат пен мұңға толы иірім­дерді аңғаруға болады. Өтекең туралы айтылғанда ең алдымен ол кісінің айрықша мінезі сөз болады. Ол кісінің өнердегі мінезі қандай болса, өмірдегі мінезі де сондай еді. Сол себепті де Өтежан ағамыздың өзі де, өлеңдері де, жалпы болмыс-бітімі ешкімге ұқсамай­тын. О баста әдебиетке қандай қарқын­мен келсе, сол қарқынын өмірінің ая­ғы­на дейін ұстай білді. Кітапқа өте құ­мар болды. Білуімізше, қазақ жазу­шы­ларының ішіндегі кітапханасы ең бай санаулы қаламгерлеріміздің бірі – осы Өтекең. Кітапты жинап қана қоймай, содан керегін алып, үнемі сусындап отыратын.
Қоғамда болып жатқан түрлі жағ­дайлар мен құбылыстарға қатысты болсын, елдегі елеулі тұлғалардың іс-әрекеті жайында болсын, жалпы кез келген мәселеге өзінің ашық пікірін білдіріп, жеке көзқарасын танытудан бас тартпайтын. Онысы көпшіліктің ұғы­мына қарама-қайшы келіп жатса да өз пікірінен танбайтын, тік мінез азамат, шыншыл ақын болды. Бейнелеп айт­қанда, Өтекең өр мінезді жыларын ар­қау етіп, ағысқа қарсы жүзді. Өтекеңнің өлеңі – өмір еді, енді өмірі өлеңге ай­налып кетті...

Ақынды соңғы сапарға шы­ғарып салу рәсімі 7 қаң­тар күні Қазақстан Жазушы­лар одағының ғимаратында өтті. Марқұмның денесі қазақтың маңдайына сыймай кеткен тұл­ғалары мәңгілік ұйқыда жатқан Алматының іргесіндегі Кеңсай зиратына жерленді. Алаштың аяулы перзенті Өтежан ақынның жатқан жері жайлы, топырағы торқа болсын...