Аттиланы кеңірек тануға мүмкіндіктер жасалмақ

Қазақстан мен Франция елінің арасындағы тарихи-мәдени байланыстың аясында екі елде көптеген игілікті істерге қол жетіп отыр. Жақында Францияның Шепп қаласында Аттила ескерткішінің ашылу салтанатына Қазақстан атынан бір топ өкілдер барып қайтқаны белгілі. Біраз жылдан бері ғұндардың тарихымен айналысып жүрген тарихшылардың осы сапардан көкейге түйіп қайтқан көрікті ойлары бұрынғы баяу жүріске қамшы басқандай. Елге келісімен шұғыл дөңгелек үстел өткізіп, енді уақыт оздырмай, Алаш азаматтары Аттилаға қатысты өз елімізде жасалуы тиіс жұмыстарды жүйелеуге көшті.

Францияда тұратын Томский деген якут ғалымы сол елдің грантымен тек қана Ат­тила тарихымен айналысып келе жат­қа­нына біраз жылдардың жүзі болған екен. Якут ғалымының жанкештілігі намысты нұқып өтетін іс қой әрине. Енді осы ғалым­ның да тұжырымдамаларын енгізе отырып, біздің елімізде де Аттила зерттеу институтын ашуды қолға алған Халықаралық адам капи­талы институтының президенті Жан­ұзақ Әкім аталмыш шараның жұмыс­тарына кірісіп те кетті.
Көп ұзатпай Алматы мен Астанада Ха­лық­аралық ғылыми-тарихи конфе­ренция өткізілетін болды. Еуропада Аттила есімімен аталатын 40 елді мекен бар екен. «Бүгінде тарихтың тосқауылдар тасасында тұншығып қалмай, жастардың зейінін зерделеу үшін өз елімізде де ескерткіш орнатып, мұражай ашу, кітап шығару керек» деген пікірлер айтылуда. Алғашқы болып үн қосқан Ас­тана қаласының әкімі Иманғали Тас­ма­ғамбетов Астанадан көше атын беруді комиссия қарап жатқанын, келешекте ескерткіш орнату да қолға алынатынын мәлімдепті.
Бұрынғы батыс елдері Рим империя­сының бұғауында болды, Еуропаның дамуына тосқауыл болып, оларды тек құлдықта ұстады. Римнің қол астында бұрынғы Галлия, қазіргі Франция да бар еді. Римнің 120 мың әскеріне 100 мың әскермен қарсы шығып, ғұн патшасы Ат­тила Галлияға бостандық алып берген. Азаттық алып бергені үшін олар Аттила патшаны ұлы қолбасшы, әлем тарихының тұлғасы деп бағалайтыны сондықтан. «Осындай тұлға туралы неге көркем фильм түсірмеске» деген ой-талқыға біздің кино­герлердің айтар уәжі дайын. 100 мың тұрмақ, 100 жылқыны табу, тапқан күнде де кино түсіріп біткенше ол аттарды жем-сумен қамтамасыз етіп, бағып-қағу оңай дүние емес екен. Десек те, режиссер Еркін Рақышевтың көп еңбектенуінің арқасында Аттила туралы деректі фильм түсіріліп жатыр.
Ғабиден ЖӘКЕЕВ, Ғ.Мүсірепов атындағы Республикалық қоғамдық қорының төрағасы:
– Аттиланы галлиялықтар «Тәңірдің қамшысы» деп атаған екен. Оның себебі Аттила Тәңірге сенген. Ондық, жүздік, мыңдық деген жүйені енгізіп, темірдей тәртіп орнатқан. Шап­қын­шылық кезінде қай елге барса да мәдени мұраларына тиіспей, тек ал­тындарын ғана алып кете берген. Аттиланың шебер қолбасшы екендігіне тағзым етуші жергілікті тұрғындар оның әділеттілігін күні бүгінге дейін дәріптеп отыр. Ескерткіш орнату – соның бір көрінісі. Француздардан алатын, үй­ренетін игілікті істер көп. Біраз жос­парларымызды қолға алдық. Ал мұра­жай ашу, кітап шығару – алдағы күннің еншісінде.