Біз Америкадан мультфильм жасау жағынан жүз жылға қалып қойдық

1-шілде күні Астана қаласының «Керуен» ойын-сауық сауда орталығында орын тепкен «Кинопарк-7» кинотеатрында Астана қаласы әкімінің қолдауымен Тәуелсіздігіміздің 20 жылдығы мен Астана қаласының 13 жылдығы құрметіне балаларға арналған «Бәйтерек» атты мультфильмнің тұсаукесер көрсетілімі болады. Жаңа жобаның авторы – белгілі режиссер-аниматор Әбдіқадыр Сабыр. Жаңа анимациялық жоба қазақ балаларының сүйіп көретін туындыларының біріне айналады деп сенім білдіре отырып, қазіргі қазақ мультфильмінің жай-күйі турасында режиссердің өзімен аз-кем тілдескен едік:

Әбдіқадыр САБЫР, режиссер-аниматор:

– Шетелдерде балаларымызды те­ле­дидарға жіпсіз байлап тастайтын не­бір мультфильмдер бар. Тіпті көп­ші­лігі сол мультфильмдердің кейіп­ке­ріне айналып кетуге сәл-ақ тұрады. Со­лардың «Wаlt Disney» секілді ани­ма­циялық студиялардың өнімдерін ба­лалар тұрмақ, ересектердің өзі сүй­сініп көреді. Біздегі аниматор, муль­ти­пли­каторлардың басын қосып, осын­дай мультфильм индустриясын жасау­ға болмас па? Теледидар алдына «бай­­­­лап қоятын» сиқырлы мульт­фильм­­дер жасай алмаймыз ба?
– Жалпы, қазақ мультфильмінің дү­ние­ге келуіне Камал Смайыл ағамыз се­беп­кер болғанын білесіздер. Үш сом ұр­лап, үш жылға сотталып кететін кеңестің қиын заманында ағамыз жоспарда көр­се­тіл­меген дүниеге 30 мың сомды бөліп Мәс­кеуге барып, басын бәйгеге тіккен. Мі­не, бір адамның асқан ерлігі мен па­ра­сат­тылығының арқасында Қазақ­стан­ға мульт­фильм келді. Ол кісі әкелмесе де, әй­теуір ерте ме, кеш пе, басқа біреу әкелетін еді. Енді бізге сол мультфильмді дамыту ға­на керек болып тұр. Әрине, қазақстандық ани­маторлардың басын қосып, мульт­фильм индустриясын дамыту бағытында не­бір үлкен жұмыстар жасауға болады. Бі­рақ бұған Камал Смайыл ағамыз секілді мық­ты ұйымдастырушы керек. Әйтпесе, «ақ­қу, шортан һәм шаян» болып, жан-жақ­қа тартумен іс бітпейді. КСРО кезінде мұн­дай дүниелер идеологияның күшімен жа­салатын. Бізде қазір ондай идеология бол­май тұр. Кеңес Одағы кезінде комсомол ұйым­дастырушысы деген болатын, бар­лы­ғы соның айтқанына көніп, айда­ға­нымен жүретін. Ал қазір әркім өз арбасын сүй­реген заманда бәрінің басын бір арнаға тоғыстыру қиынға соғып тұр. Мәселен, Шым­кенттегі студияның өзіндік бағыт-бағ­дары бар. Олардың сурет салу стилі де мүл­дем бөлек. Мектебі де басқа. «Қа­зақ­фильм­нің» өз жолы бар. Қостанайда да студия бар. Ол да өз алдына бір бөлек ба­ғыт ұстанған. Сондықтан да қазір бәрінің ба­сын қосу қиынға соғады-ау деп ой­лаймын.
– Біздің білуімізше, мультфильмді әртүрлі бағытқа пайдалануға болады. Біреулер идеология ретінде пайдалан­са, енді біреулер табыс көзі ретінде қа­райды. Ал біреулер оны балалардың ер­мегі ретінде жасаса, басқалары таза өнер ретінде көреді. Осы жағынан кел­генде, біз мультфильмді қалай пай­далануымыз керек?
– Міне, бізге дәл қазір осы жағын ажы­ратып алу керек. Екінші дүниежүзілік соғыс кезінде мультфильм жасайтын ани­ма­ция­лық студиялар АҚШ-та, Германияда, Ке­ңес Одағында да жұмыс жасаған. Олар мульт­фильмді саясатқа бұрып идео­ло­гиялық қару ретінде қарады. Гитлердің өзі теңдесі жоқ студия жасаған екен. Соғыс кезінде «Том және Джерри» мультфиль­мі­нің өзі екі рет Оскар сыйлығын алды.
«Көшпенділер» фильмінде түсіру то­бы­ның суретшісі болдым. Сонда жүргенде аме­рикандар бойын сергіту үшін бәрі жи­налып қатарға тұра қалып, «Микки маус» пен «Том және Джерридің» әндерін ай­татынын байқадым. Міне, мультфильм адам­дарға қандай сана қалыптастырып тас­тайтынын осылардың әрекетінен-ақ бай­қайсыз.
Тағы бір қызық айтайын, кезінде Аме­ри­кадағы Ақ үйдің әкімшілігі, Пентагон, ЦРУ Голливудқа мультфильм түсіруге тіке­лей ақша бөліп отырған екен. Қазір де бө­ліп отырады. Голливуд өзгенің ақшасына қа­рап қалған бейшара студия емес. Ке­рі­сінше, өзі өзгеге ақша беретіндей жағ­дайда. Сөйте тұра, Голливудқа ақша бөліп отыр­ған. Ондағы мақсаттары сол кездегі КСРО-ны басып озу болған. Яғни «амери­ка­лық» деген идеологияны өркендету үшін. Ал Пентагон не үшін ақша бөледі дей­сіз ғой?! Аниматорлардың қиялы тым тереңге кетеді екен. Олардың қиялы қару-жарақ жасайтын арнайы ғылыми институт­тар­дан да асып түсетін көрінеді. Яғни Пен­тагон аниматорлардың қиялынан туған қа­ру-жарақтарды, солардың идеясын ға­лым­дарға ұсынады екен. Осындай қару жа­сауға бола ма, жоқ па дегендей. Олар дәп сондай болмаса да, соған ұқсатып со­ғыс технологияларын ойлап табады. Көзге көрінбейтін ұшақ, әскери роботтар деген дүниелердің бәрі осындай қиялдан туса керек. Осылайша, көбіне олар өздерімен те­резесі тең елдерден озық тұрады.
Міне, бізге де мультфильмді идео­логиялық қару ретінде қалыптастырып, осы бағытта жұмыс істеуіміз керек. Оған тек балалардың дүниесі деп қарауға болмайды.
– Шетелдің мультфильм индустрия­сы­нан біз қаншалық қалып қойдық? Қа­лай ойлайсыз, оларға жақын арада же­ту мүмкін бе?
– Біз Америкадан мультфильм жасау жа­ғынан жүз жылға қалып қойдық. Мен ғы­лыми тұрғыда зерттеу жасап көрдім, сондағы көз жеткізгенім – 2D форматтағы мультфильм бойынша дамылсыз жұмыс істегенде және мемлекеттің қолдауына ие болған жағдайда біз Американы – үш жыл­да, ал 3D форматта кемі бес жылдың ішін­де қуып жете алады екенбіз. Ресей бол­са, кино саласын мемлекеттің қолда­уымен жақсы дамытып алды. Бұл салаға биліктің өзі араласып, кино туралы заң шығарып, мемлекеттен қыруар қаржы бөлінді.
Осыған алғашқы жылдары «бұлардың пайдасынан шығыны көп. Ақша бөлудің қан­шалықты қажеті бар, бұған дейін де өз­дерімен-өздері күндерін көріп келді ғой» деген желеумен Дума депутаттары на­разылық білдіре бастады. Бірақ Кремль­дегілер олармен келіспеді, қаржыланды­ру­ды тоқтатпады. Сөйтіп, түрлі сериалдар мен анимациялық фильмдер лек-легімен шыға берді. Кейін Ресей қазынасы сол ки­но­лардың шығынынан бөлек 4 миллиард­тан астам АҚШ доллары көлемінде пайда таба бастаған.
– Біздің мультипликаторлар білікті­лігін арттыру үшін шетелге барып тұра ма? Қазіргі қазақ мультфильмдерінің сапасы сын көтермей тұрғандығының бір белгісі – тәжірибе алмасудың жоқ­ты­ғынан емес пе?
– Шетелге барып көре бергеннен пай­да жоқ. Керісінше, біз сол жақтан мықты ма­мандарды арнайы шақыртуымыз қа­жет. Олар осында келіп оқытсын, үйретсін. Біз­дікілер шетелге барса, олардың кілті аспанда болады. Ал осында келетін болса, олар өз қызметтерін ұятқа қалмау үшін жа­сайды.
– Әңгімеңізге рақмет! Бұйыртса, бұл әңгімеміз жоғарыдағыларға же­тер...

Оқшау ой
Мультфильм – сананы қалыптастыратын үлкен идеологиялық қару. Сондықтан да егер біз мультфильмді қолға бүгіннен алмасақ, 50 жылдан кейін біздің ұрпақ моламыздың басына келіп жынойнақ жасайды, о баста дұрыс тәрбие бере алмағандығымыздан. Біздің фольклорымыз ертегі кейіпкерлеріне бай. Көлтаусар, таусоғарларымызды бүгінде шетелдіктер пайдаланып кетіп жатыр. Сондықтан да оны өзіміз ертерек кәдеге жаратуымыз керек. Ал осы мәселені кешіктірмей, мемлекет болып қолға алатын болсақ, онда 500 жыл өтсе де, ұрпағымыз басымызға келіп Құран оқып тұратын болады. Ұрпағының «технологияның дамыған заманында да бабаларымыз дұрыс дүние жасай алмапты ғой» дегені кімге жақсы?