Кітап ғаламторға жол бере ме?

Ақпараттық технологиялар дәуірі аса жоғары қарқынмен сатылап дамып келе жатқан қазіргі кезеңде кейінгі ұрпақтың ұлттық көркем әдебиеттен біршама алшақтап қалғаны анық байқалады.
Бүгінде қара сөздің қаймағын сапыр­ған әдеби көркем дүниелер оқылмайды деген пікір бар. Дегенмен отандық интер­нет сайттары мен әлеуметтік желілерде қазақ қаламгерлерінің поэзиялық, проза­лық, драматургиялық және сын-сықақ шы­ғармалары молынан жарияланып жүр. Ғаламторда әдебиет туралы ой-пікірлер де жиі ортаға салынып, жекелеген үлкенді-кішілі қаламгерлер өз сайттарын ашуда. Осыған қарап, «қазіргі әдебиет интернетке ойысып бара жатқан жоқ па» деген де ой қылаң береді. Интернеттегі оқырмандар кон­тингентінің талғамы қай деңгейде? Жал­пы, біз интернетті әдебиет пен руха­ният игілігіне пайдалана аламыз ба?

Бұл ретте жастардың өз сөздеріне зейін қойсақ:
Әркім өзіне керегін алады
Әсия Бағдәулетқызы, журналист:
– Әдебиеттің ғаламторға ойысуын­да тұрған ештеңе жоқ. Кейбір жастарды «интернеттің ақыны» деп кемсітетінді шығардық. Оны интернетте оқып, ци­та­та келтіріп жатса, несі жаман?! Дүкен­нен ешкім кітап сатып алмайды, бірақ интернетте оқиды деген сөз. Интернет­тегі ақын оқырманмен тікелей тілдесе алады, пікірлеседі. Кітап шығаруға мұр­шасы жоқ жастар интернет арқылы оқылып, танылып, талқыланып жатыр. Жақсы емес пе?! Біз оларды жарнама­шыл деп жазғырғанша, күллі қазақ әдебиетінің ғаламторды жаулап ала ал­май отырғанына қынжылуымыз ке­рек. Өз басым интернеттегі жастардан гөрі, интернеттен мақұрым аға буын ақындарға жаным ашиды. Бұл олар оқыл­май қалады деген сөз емес. Бірақ ғаламтордың тегін игіліктерін пайда­лана алмай отырғаны өкінішті. Ғалам­тор­дағы оқырманның деңгейі – қазақ оқырманының деңгейі. Оның арасында зиялысы да, «зияндысы» да бар. Әри­не, интернетте қоқыс көп. Бірақ күллі әде­биеттің деңгейі интернетпен өл­шен­бейді ғой?! Ғаламтордың белгілі бір әдеби шығарманы елеп, екшеп, оқыр­ман­ның сүзгісінен өткізіп алатын тама­ша мүмкіндігі бар. Біз қазір ин­тер­нетті руханият игілігіне пайдалана аламыз ба деп емес, интернетті руха­ният игі­лі­гіне қалай пайдаланамыз деп сұра­уы­мыз керек. Ғаламдық желіні қа­зақ тіліндегі сапалы әдебиетпен тол­тыру – өзімізге сын. Интернетті сауатты пай­даланып, мүмкіндігінше әдебиетке қызмет еткізе алсақ, нәтижесін көруге болады. Бүгінгі таңда оқырман сұраны­сын тек кітаппен қанағаттандыра ал­май­мыз: біріншіден, кітаптың таралы­мы аз, екіншіден, әлеуметтік желілер арқылы оқу біршама жеңілдік әкеледі.Десек те, өз басым интернеттен оқыған дүниелерден кітаптан оқығандай нәр ала алмаймын... Интернеттегі оқырман талғамының бәрі жоғары деңгейде деуге келмес. Әркім өзіне керегін алады.

Интернетті насихаттау құралы деп қабылдау қате
Мәди Алжанбай, жазушы, аудармашы:
– Ғаламторда кез келген адам қа­ла­ған дүниесін жариялай береді және оған кез келген жақсы-жаман пікір­лерін білдіріп жатады. Бұл жағы­нан интернетте мақтанға толы дүние бықып жатыр. Ендеше, интернет мақ­тау­ға, яғни насихаттауға жағымды әсер тигізіп отыр дей алмаймыз. Себебі мақтанның бәрі кәсіби тұрғыдан өсір­мейді, керісінше, өшіреді.
Әрине, әлемдік желі өз қызметін ат­қа­ра береді. Есесіне мерзімді баспа­сөз, яғни газет-журнал оқылмайтын болып бара жатқанын көріп жүрміз. Ал жариялау міндетін алғандықтан, ин­тер­нет арқылы қалаған шығармаларды оқи аламыз. Әдебиеттің интернет же­лі­леріне ойысып кеткенін қазіргі сайт­тардан байқауға болады. Себебі га­зет-журналдардың аудиториясы аса ауқымды емес. Ал оқырманның талға­мына келер болсақ, «шөп те – өлең, шөң­ге де – өлең» дейтіндер әрқашан да болған, бола береді де. Интернет те ондай қалың оқырманнан кенде емес. Әйтсе де қарапайым кітаптың құнды­лы­ғы ешқашан жойылмайтындығын баса айтқым келеді.

Ғаламторға бақылау қажет
Ғазиза Ұзақ, СТВ телеарнасының продюсері:
– Бүгінгі таңда әдебиеттің орнын ин­тернет басып бара жатқандай. Қазақ көр­кем әдебиетінің үзінділерін, бір-екі тармағын ғаламтордан кездестіруге болады. Баз біреулер көркем шығарма­ларда қолданылған сөздерді өздерінің микроблогына жазып жүр. Әсем сөзді көрген өзгелер де оны ұнатып, өзіне көшіріп алады. Алайда көпшілік оның қай шығармадан алынғанын, авторы­ның кім екенін біле бермейді. Сол се­беп­ті де интернетті әдебиет пен ру­ха­ният игілігіне пайдаланудың оңтай­лы жолын тапқанымыз абзал. Менің ойымша, көркем әдебиетті ғаламтор көмегімен насихаттауды жетілдіре түсу қажет. Тек оны әрдайым қадағалап, жі­ті бақылау керек сынды.
Мониторға телміріп, қолдарына iPhone, iPad ұстаған жастардың кітап дүкендері мен кітапхана атаулыға бас сұға бермейтіні рас. Дегенмен көпшілігіміздің қалыптасқан «классикалық әдіспен» қолымызға ұстап оқитын кітаптың өзін парақтамасақ та, керегімізді сан қатпарлы ғаламтордан қиналмай-ақ тауып алатынымыз рас. Бұл ретте заманауи технологияның жеделдігі мен тиімділігінің өз алдына айрықша ар­тықшылықтары бар екені даусыз. Деген­мен біреудің шылауына бағына бермейтін, талғам мәселесінде де ешкіммен санас­пайтын интернет тамыры тереңде жатқан ұлттық әдебиетіміздің кеңінен насихатта­луына қаншалықты оң әсерін тигізіп отыр­ғанын сараптап отырған және ешкім жоқ.
Алдағы болашақта латын қарпіне көше­міз деп жатырмыз. Мүмкін, ұлт­тық дүниелері­мізді ғаламтор арқылы лайық­ты дәрежеде насихаттау сонда дұрыс жол­ға қойылар. Ал әзірше қайтпек керек?