Күйдің өз қалыбын бұзбай жүргендерге ризамын

Күйші Қазен Әбуғазы Тарбағатай тауының бергі бетіндегі Ақсуаттағы баба топырағына оралып, түтін түтеткелі, жары Мейірбанмен жеті ұл, бір қыз сүйді. Сал-серілердің сарқытындай болған ұлдары шетінен әнші, күйші: бірі – елімізге танымал балбармақ күйші, өнер зерттеушісі Мұрат Әбуғазы, бірі – талай ән додаларының алдын бермей жүрген Талғат болса, бірі – консерваторияны бітірген соң, Ақсуат мәдениет үйін дамытуға ауылға кеткен Мараттай әнші ұлы. «Қазақ­тың 1000 күйі», «Шығыстың шыңырау күйлері» жинақ­тарына бірқатар күйі енген, Алтай-Тарбағатай күйшілік мектебінің қорын байытуда өзіндік еңбегі бар күйші атамыз Қазен Әбуғазы Алма­тыға балаларына келгенде, әңгімелесудің сәті түсті.

– Күйді алғаш кімнен үйрендіңіз? Тегіңізде күйшілер бар ма еді?
– Әкем Әбуғазы да, нағашым Тебеген де – домбыра шерткен жандар. Нағашым жа­ңа түсіп отырған келіншекті домбыраның құдіретімен сол үйге тоқтатпай, қайтадан алып қашып кеткен екен. Арғы беттен Зай­санға өтіп, кейіннен жылан шағып алып, бір көзі көрмей, басы ауырып, домбыраны тастап кеткен адам. Оразғали деген кіндік ағам болды, домбыраның «бісмілләсін» кішкене күнімде содан үйреніп, жал­ғас­тырып кеттім. Әкем халық күйлерін шертіп отыратын. Сол бұрынғының саздары құла­ғы­ма сіңісті болған ғой.
– Кімнің күйлерін тартасыз? Бұ­рын­ғы күйшілердің таспаларын тың­да­ды­ңыз ба?
– Жоқ, бұрынғы күйшілерді тыңдау мүмкіндігі болған жоқ. Ең алғаш Оразғали ағам татардың «Жыр күйін» үйреткен. Тәт­тім­беттің «Саржайлауын», көбіне өз күй­лерімді шертем.
– Өзіңіздің төл туындыларыңыз туралы айтсаңыз? Қанша күйіңіз бар?
– Отызға таяу күйім бар. Алғашқы күйім­ді тұңғыш ұлыма арнап шығардым. Ол Талдықорғанның Сарқандында оқып жүрген. Келіп-кету, көлік қатынасының өзі – қиын шаруа. Бірде оның түн ішінде үйге те­­ле­фон шалып, аяқас­тынан «әскерге ке­тем» демесі бар ма? Жүрегім ауы­рып, қатты толқумен «Бей­біт» атты күйім шықты. «Тыныштық бол­­­са, осындай бей­­­біт заманда аман-есен келер» де­ген ниеттен туған еді.
– «Күй шы­ға­рып, домбыра шер­туіңізге әсер еткен адам – әкем» дедіңіз. Әке­ңізге арнап күй шы­ғар­ған боларсыз? Өзі­­ңізге тар­тып дом­быраны да солақай тартатын күйші ұлы­ңыз Мұ­рат­қа сын көз­бен қа­райсыз ба? Оның күй­­ші­лі­гіне қан­дай баға бересіз?
– Мен – бір әке­ден жал­ғызбын. Әкемнің зи­раты шекараның ар жағында қалып қойды. «Тым болмаса, зиратын көріп, Құран бағыштап жүре алмаймын» деген ой көңілімнен шықпай, мазалайтын. Сол жүрек толқынысынан әкеме арнап «Қайран, әкем» деген күй шығардым. Күйлерімнің барлығын Мұрат балам ауылға келгенде, диктофонға жазып, кейін нотаға түсіріп алды. Соның арқасында талай күйім жарық көрді. «Қазақстан» ұлттық арнасындағы «Жеті саз» бағ­дар­ла­масына да шықтым. «Қазақтың 1000 күйі» антологиясы мен Мұрат зерттеп, жинаған «Шығыстың шы­ңырау күйлері» жинағына күйлерім енді, Құ­д­айға шүкір. Мұрат күйін де тартып, зерт­теумен де айналысып жүр ғой. Оның тартқан күйлері көңіліме қатты жағады, ұнайды. Ағайынды Жанғали, Сәрсенғали Жүзбаев деген күйшілер бар. Солардың да күй шертісіне тәнтімін.
– Өмір бойы ағаш ұстасы болдыңыз. Кеңес өкіметі кезінде сіздің күйші екеніңізді өз еліңіз біліп пе еді? Қолдау көрдіңіз бе? Күйші ретінде шақырып, мерейіңізді өсірген адамдар болды ма?
– Кеңес дәуірінде ешқандай қолдау көрген жоқпын. Тәуелсіздік алған соң, балаларым осы жолға түскенде барып таныла бастадым ғой. Мен туралы естіп, алғаш іздеп келіп, сұхбат алған Өскемендегі өлкелік мұражайдың әдеби-музыкалық бөлімінің меңгерушісі Қарлығаш Хасейін­қы­зы болды. Ол қарындасым мұражайда балаларға ашық сабақ өткізіп, менің шы­ғар­машылығыммен таныстырды. Онысына рақмет. Күйдің бәрі бірдей керемет бол­майды, тәуір дегендері жинақтарға еніп жатыр, «Мәдени мұра» бойынша шық­қан «Қазақтың 1000 күйі» жинағына күй­ле­рім­нің енгенінің өзі неге тұрады?! Аллаға шүкір.
– Ата, бүгінде қазақтың қара дом­бы­расын эстрадаға қосып, күйлерді «декко» жанрымен әрлеп жүрген қан­шама бауырларыңыз бар. Бұған көңі­ліңіз тола ма?
– Күйдің өз қалыбын бұзбай жүрген­дер­ге ризамын. Ал басқадай дүниелерді қос­қан нақты қазақтың екі шекті дом­бы­расынан шыққан саф күйіндей болмайды. Әуені, сазы өзгеріп, берекесі кетіп қала­ды.
– Әңгімеңізге рақмет! Өнеріңіз ұр­пақ­қа жалғаса берсін!