Мультипликаторлардың мұңын кім тыңдайды?

Біле білсеңіз, анимациялық туындылардың сәби санасын бірден билеп-төстеп алатын идеологиялық сиқыры күшті. Мәселен, Батыс Еуропаның, АҚШ-тың әлеуметтанушылары, психолог-педагогтері балалардың аудиториясына бағытталған электронды құралдарға, теледидар бағдарламаларына «үшінші ата-ана» деген мәртебе берген. Себебі өркениетті елдер өз ұрпағын өздерінің болмысына, салт-дәстүріне негізделген төл туындыларымен тәрбиелейді. Сол себепті де олар мультфильм индус­триясына миллиондаған, миллиардтаған қаржы жұмсайды. Ал біздің елде ше? Жат елдің шаң басқан «қаңсығын» қазақ тіліне аударып, дүбәрә дүниелерді күн сайын балалардың санасына сіңіріп жатырмыз. Сонда теледидарға қарап шүлдірлейтін қара домалақтарды кім тәрбиелеп отыр?
Отандық мультфильмдер төңірегінде әңгіме қозғалса, жадымызға бірден қазақ аниматорының атасы Әмен Қайдардың «Қар­лығаштың құйрығы неге айыр?» атты туындысы оралады. Қазақ бүлдіршін­дері­нің талғамын қалыптастыруда өзіндік рөлі бар, асыл қазынаның соңын ала дүниеге кел­ген «Бозторғай», «Гүл», «Тігінші мен ай», «Дас­тарқан», «Ақсақ құлан», «Құйыр­шық» сынды мультфильмдер қазақ бала­лары үшін нағыз ұлттық тәрбие құралына айналғаны жасырын емес. Өкінішке қа­рай, мұндай қазақы иіс аңқитын туынды­лар саусақпен санарлық. Батыстан ағыл­ған толассыз ағыстардың арасында көлге сіңген тамшыдай жоқ болары сөзсіз.
Отандық мультфильмдердің саны неге мардымсыз? Елде әлде төл туындылар жа­сап шығаратын мамандар жоқ па?
Адай ӘБІЛДИНОВ, аниматор:
– Еліміз аниматорлардан кенде ем­ес. Алайда халық олардың тырнақал­ды туындыларынан, тырбанып іске асыр­ған еңбектерінен бейхабар. Неге? Се­бебі «жал­ғыздың үні шықпайды, жаяу­дың ша­ңы шықпайды». Сондықтан барлық қазақ­стандық аниматорлардың басын бір шаңырақ астына қосып, бірлесе қи­мыл­дау үшін жаңа қауымдастық құр­дық. Бұдан былай БАҚ өкілдері мен ани­маторлар қоян-қолтық жұмыс жасайтын бо­лады. Қазақ анимациясының 40 жыл­дан астам тарихы бар. Соған қарамастан даму жағынан кенжелеп келеді. 2000 жылдан бері Т.Жүр­генов атындағы Қа­зақ ұлттық өнер академиясында осы ма­ман­дық бойынша шеберхана ашылды. Жы­лына бес-алты аниматор тәрбиелеп шығарады. Алайда оларға жұмыс беріп жатқан үкімет жоқ. Мәселен, Қытайда жы­лына 3 мың аниматор дайындап шы­ға­рады. Олардың 20 пайызы мемлекеттік тап­сырыспен жұмыс істесе, қалғаны ком­мерциялық тапсырыстармен нәпа­қа­сын табады.
Әлқисса, мамандар да баршылық ек­ен, жыл сайын диплом алып жатқан. Олай болса, ұлттық анимация неліктен аяғына жем түскен аттай кібіртіктеп келеді? Құ­дай­ға шүкір, анимацияға арқау болар ер­те­гілеріміз де жеткілікті.
Қайырғали ҚАСЫМОВ, Т.Жүргенов атындағы Өнер академиясы анимация кафедрасының жетекшісі:
– Қазақ фольклоры бүлдіршіндердің ой-өрісін дамытып, дүниетанымын қа­лып­тастыратын шығармаларға, ертегі­лерге бай. Мәселен, 5 жастан 11 жасқа де­йін бүлдіршіндер үшін салт-дәстүр­лер­ді дәріптейтін туындылар түсірсек, 11-13 жас аралығындағы балаларға қиял-ғажайып ертегілерін арқау етуге болады. Бұдан кейін эпостық жырларды насихаттап, батырларды дәріптеуге бо­ла­ды. Яғни қазақ фольклоры тұнып тұр­ған жастарды тәрбиелеудің бас жос­пары. Тек жекелеген жазушы-драматург­терді, режиссерлерді балалар тақыры­бына тартуымыз керек. «Бір жеңнен – қол, бір жағадан бас шығару» үшін қа­уымдастық құрып отырғанымыздың бір себебі – осы.
Тарихқа зер салсақ, қазақ анимациясы 1967-1991 жылдар ара­лы­ғында қарқын­ды дамыды. Тек Одақты таратқан тоқырау анимация саласын да тығырыққа тіреген еді. Араға он шақты жыл салып, отандық аниматорлар ес жиып, қайта еңсе тіктеген. Соның арқасында қазір еліміздің Алматы, Астана, Көкшетау, Шымкент қалаларында ашылған бес жекеменшік студия жұ­мыс істейді. «Қазақфильм» мен студиялар ара­сында орнатылған қоян-қолтық байла­ныс­тың нәтижесінде «Аңшы», «Мұңлық-Зарлық», «Құйыршық», «Қошқар мен теке», «Маймақ қаз» сынды қазақтың төл ту­ындылары дүниеге келді. Алайда жаңа­дан құрылып жатқан Қазақстан аниматор­лары қауымдастығының төрағасы, ре­жиссер-аниматор Батырхан Дәуренбеков­тің сөзіне сенсек, елдегі телеарна отандық мультфильмдерді көрсетуге құлық таныт­пай отыр. Қажырлы еңбекпен дүниеге келген қазақша мультфильмдерді қым­бат­сынады екен. «Сондықтан олар біз ұсын­ған бағадан бес есе арзан шетелдің мульт­фильмдерін сатып алады. Соның өзі – мер­зімі әлдеқашан өтіп кеткен ортан­қол дүниелер. Атын атамай-ақ қояйын, маған бір телеарнаның басшысы «Том мен Джер­ри» мультфильмінің бір жылдық серия­сын 7 мың теңгеге сатып алдық деп мақ­танды. Әрине, біз «Уолт Диснеймен» та­ласа ал­май­мыз, бірақ қоймада шаң басып қалған жат елдің фильмін қазақ балала­рына көр­сеткеннен не ұтамыз?» дейді қа­уымдастық төрағасы Б. Дәуренбеков.
Аниматорлардың айтуынша, елімізде жылына бас-аяғы жарты сағаттық мульт­фильм түсіріледі екен. Себебі мемлекеттің берген қаражаты соған ғана жетеді. Есепке жүйрік болсаңыз, шағып көріңіз, бір жыл­да қанша ай, қанша күн барын... Демек, бұл көрсеткіш түкке татымайды. Ең аз де­ген­де, айына бір мәрте 10 минуттық мульт­фильм шығару керек. Ал қазақ ани­ма­торлары «бізге тіреліп қалған ештеңе жоқ. Біз тек сурет салушылармыз. Ал су­рет­ке жан бітіретін – ақша» дейді. Ақшаны беретін – мемлекет! Демек, шенеуніктердің де бала тәрбиесіне бас қатыратын уақыты жеткен сияқты. Ал өз кезегінде қауым­дас­тық құрған аниматорлар мемлекет ақша берсе, отандық анимация саласын ғарыш­тық жылдамдықпен дамытатындарына сенімді.
Батырхан ДӘУРЕНБЕКОВ, Қазақстан аниматорлар қауымдастығының төрағасы, режиссер-аниматор:
– Отандық студияларға мемлекет қаржылық қолдау көрсетпейді. Былайша айтқанда, «Балам деген жұрт болмаса, жұртым деген бала қайдан болсынның» кебі ғой. Елдігімізді көрсетіп, аталған салаға қолдау көрсетпесек, бастау бар болғанымен, қостаушысы жоқ іс қалай өнбек, қалайша дамымақ? Көрші Ресей елі мұны әлдеқашан түсінді, олар анима­ция саласына жыл сайын 300 млн дол­лар бөледі. «Три богатырья», «Илья Му­ро­мец», «Алеша Попович», «Доб­рыня Никитич» сияқты батырларын дәріптей­тін толықметражды фильмдер шығару арқылы балаларына орыс халқының рухын сезіндіріп, ұлтжанды етіп өсіруге тал­пынып жатыр. Ал алпауыт Қытай мем­лекеті шетелдің мультфильмдерінен үзілді-кесілді бас тартты. Осылайша, қы­тайлар өз елінің мәдениеті мен салт-дәс­түрін өзге елдің мәдениетімен ласта­май­тынын ашық білдірді. Ал біз шетелдің «Тасбақа-ниндзялар», «Өрмек­ші-адам», «Трансформер», «Мегамозг», «Халк», «Ава­тар» сияқты құбыжықтарын дә­ріп­тей­тін мультфильм­дерін насихат­тау­дан бір танар емеспіз.