Наполеон ұрпағы Мұстафа мұрасымен сусындауға ынталы

Жер астынан жылдап емес, ға­сыр­лап жатқан құнды жәдігерді тауып алғанда дүйім елден қан­дай «сүйінші» сұралатын болса, біз де бүгін өлгеніміз тіріліп, өш­ке­німіз жанғандай бір іс үшін алқалы алаш­тан «сүйінші» сұрағалы жа­тыр­мыз! Себепкері – Мұс­та­­фа Шоқай бабамыз. Кезінде жат­­­­жұртта сағыныш құшқан баба­мыз­ды айтып мұңай­сақ, енді бү­гін, керісінше, сол жұрттың тұлға еңбегін бағалауына куә болғалы тұрмыз. Француздар Мұстафа Шоқай бабамыздың өмірі мен қыз­меті, еткен еңбегі жайлы жаңа бір еңбекті өздері құмбыл болып аударып, Парижде тұсаукесерін жасауға әзір.
Стефан Дөтапия атты француз профессорының ау­да­руы­мен, кезінде Түркияда француз зерт­теу орта­лы­ғын бас­­қарған Петер Шовен атты ірі ғалымның алғы­сө­зімен Па­риж­де қазақтың қай­рат­кер тұлғасы Мұстафа Шоқай ту­­ра­лы француз тіліндегі үлкен еңбек таяу күндері жарық көр­мек. Желтоқсанда жарыққа шы­ғып қалатын бұл еңбек Тә­у­ел­сіз­ді­гіміздің 20 жылдығынан үлкен тар­ту болатын­дай.
Әбдуақап ҚАРА, шоқайта­нушы ғалым, туындының авторы:
– Қазақта, шүкір, әлемдік тұл­ға­лар аз емес, алайда соның ішінде Мұстафа Шоқайдың шоқтығы биік, өз алдына бір төбе. Қазақ топырағында туғаны­мен, өмірінің көп бөлігін Тәуел­сіз­дік жолындағы күреске арнап, биік мұраттар үшін жырақта жүру­ге мәжбүр болған осы бір тұл­ғаның соңында сол сағыныш құш­қан күйі елдің бір уыс топы­ра­ғына жете алмай, көз жұмғаны өкі­нішті-ақ. Алайда Мұстафаның өл­шеусіз еңбегін, еткен құрбан­ды­ғын қазақ қана емес, француз елі де біліп, бағалап, Шоқай ар­уа­ғының алдындағы парыздарын орындауға кіріскендей.
Белгілі шоқайтанушы Әбдіуақап Қара­ның жетекшілігімен Мұстафа бабамыздың төңірегінде көптеген игі істер атқарылғанын білеміз. Кейінгі кездері елімізде де Шоқай бабамыз жайлы туындылар жарық көріп, қолға алынғаны – көңіл қуантарлық. Бір кездері өз жұртынан өгейлік көрген күн­дерінің есесі Мұстафа бабамызға бүгінде жақсылық болып қайтып жатқан­дай. Тәуелсіздікпен бірге өз перзентімізді өзіміз шынайы танығанымыз, қайта қауыш­қанымыз бір басқа, сондай-ақ сол бір тұлғаның ұшан-теңіз еңбегін өзге жұрттың бағалағаны тіпті керемет. Атап айтар болсақ, М.Шоқай тек қазақ қайраткері ғана емес, ол түркі елінің тұлғасы, тіпті Еуропа ерлігіне сүйсінсе де жарасары – қоспасыз шындық. Бір кездері Наполеондай қолбасшысы болған француз елі қай­раткерді бағаламауы мүмкін емес дейтін Алаш жұрты. Осы үміт ақталды.
Әрине, ол үшін алдымен қазақ Мұстафадай бабасын қастерлеп, сосын оны танытуға нақты іс жасауы керек болатын. 2001 жылы И.Тасмағамбетов бастап бір топ қазақ делегациясы М.Шоқай тұрған көшеге орнатылған белгітастың тұсауын кескен болатын. Көп ұзамай француз-қазақ достық ұйымы құрылды. Бұл 2006 жыл болса, сол кезде қоғамның құрылу құрметіне үлкен конференция да ұйымдастырылып, оған М.Шоқай тұрған ауданның қазіргі әкімі Жак Мардан мырза да келген. Франциядағы қазақ диаспорасы мен қазақ елшілігінің өкілдерді де қатысты. Конференцияда Әбдіуақап Қара мырза Франция және Шоқай деген тақырыпта баяндама жасап, сол жерде Мұстафа бабамыздың тек қазақ халқы ғана емес, сондай-ақ француз халқы үшін де жасаған еңбегін атап көрсеткен еді. Сол кезге дейін Мұстафаны тек қазақ мүддесі үшін күресті деп ұғып, тек қазақтың тұлғасы ретінде қастерлеп келген француз жұрты аяулы перзенттің өзіне төнген қиын күн­дерде саяси пана болған елге, жерге деген адалды­ғына тәнті болады. Сол жерде көзіне жас алып: «Біз, шыны керек, Мұс­тафа Шоқай мырзаның қан­дай ұлы тұлға екенін енді түсіндік, енді біз музейден орын береміз», – деп уәде етеді. Шынын­да, фран­цуздар мұндай құрметті екінің біріне бере бермейді. Кон­ферен­ция 2006 жылы болса, 2007 жылы Мұстафа баба­мызға фран­цуз мұражайынан орын берілді. 2009 жылы «Мұс­тафа Шо­қай жолымен» атты жоба ұйымдас­тырылып, сол бойынша Парижге барған Қасымхан Бег­манов бас­таған қазақ делега­циясын Тьери Марини атты де­путат әрі француз парламенті Қа­зақ-француз достық ассам­блея­сының төр­ағасы қарсы алады. Сол тұста да Мұста­фаның еңбегіне қаныққан аталған тұлғалар Мұс­тафа Шо­қай­дың өмірі мен еңбегі жайлы француз тіліндегі еңбектің жоқ болып тұрғанына қынжылыс білдірген. Солайша, шоқай­танушы Әбді­уақап Қара мырза­ның еңбегін француз тіліне ау­дару керек деген ұсыныс білдіреді. Пар­ламент баспасынан жыл сайын бөлінетін қаржыға осы кітапты енгізіп, қалың французға тарату ұсынысы, әрине, біздің қазақ халқы үшін жақсы жетістік екені өз алдына, бұл әрбірден алғанда Мұстафа бабамызды тірілткенмен бірдей еді.