Қазақ өнерінің қос өрімі

Құстың қос қанатындай өнерде де, өмірде де жұптарын жазбай жүретін жандар кемде-кем. Шаңырақты да шайқалтпай, бір-бірінің сахнадағы образдарына да сызат түсірмей, керісінше, тұмсығымен ұясына жем тасыған қарлығаштай, біріне-бірі қамқор болып өткен сол сирек ұшырасатын асылдар деп Байғали Досымжанов пен Хадиша Бөкееваны айтуға болады.
Таяуда Алматы қаласы тарихының му­зе­йінде КСРО Халық әртісі Хадиша Бөкеева мен асыл жары және қазақ өнерінің алы­бы, Қазақстанның Халық әртісі, әнші Бай­ғали Досымжановтың өнердегі қос өрім­дей көрнекті де ұлағатты өмір жолдары мен шығармашылығына арналған «Хади­ша мен Байғали» атты ардагер журналист, жазушы Сара Ләтиева кітабының тұсау­кесері өтті.

Сара Ләтиева, жазушы:
– Бұл өзі – Хадиша апайдың асыл жары Байғали ағамызға деген сағыны­шы­нан туған дүние. Өздеріңізге аян, Байғали Досымжанов пен Хадиша Бөке­ева апайымыз өнерде де, өмірде де бі­рін-бірі ерекше жақсы көріп, аялап өткен адамдар. Өкінішке қарай ажал ағамыз­ды аяулы жарынан бұрынырақ алып кет­ті де, Хадиша апамыз сыңар аққудай жал­ғыз­сыраған күйі артында қала берді. Сондықтан қатты сағынатын Байғали аға­мызды, сағынғанда да Хадиша апа­мыз­дың сағынышы тіпті басқаша еді ғой. «Қайран, Байғали айтылмай қалды-ау, ұмыт болғаны ма, шынында...» деген ой­да жүретінін үнемі білдіріп қала бере­тін. Байғали ағаны Хадиша апайдың шә­кірт­терінің бәрі өз әкелеріндей құрмет­тейтін, ол кісінің де көзі тірісінде шәкірт­теріне деген көзқарасы сондай еді. Жал­пы Хадиша Бөкеева апамыз да, Байғали ағамыз да сахнада жарық жұлдыз ғана болған жоқ, бүгінде өнерде жүрген көп­теген саңлақтардың шам шырағын жақ­қан ұстаз, қамқор ата-ана болды.
Егер жеке-дара алар болсақ, Байғали Досымжанов қазақ ән өнерінің теңдессіз теноры еді. Ондай тенор бұрын, яғни, ол кісі­ге дейін де, ол кісіден кейін де болған жоқ қазақта. Бұл қазақта тенор жоқ деген сөз емес, керісінше, тенор көп, әрқайсы­сы­ның өнерде өз орны бар, алайда Бай­ғали Досымжанов пен Әлібек Дінішевтей тенорлар – өзі ғасырда бір туатын жандар. Жалпы тенор дегеннің өзі баритон мен бастың арасындағы дауыс және тенор ие­лері Ромео, Төлеген секілді лирикалық об­раз­дарды сомдауымен ерекше және ең бастысы, олар ең биік ноталарды қинал­май ала алады. Ал жалпы, баритон, альт, тенор деген секілді терминдерге бөлуді біл­меген қазақы өлшеммен алсақ, Байға­ли Досым­жанов сонау Ақан сері, Біржан салдардың ізін жалғаған даусы алты қыр­дың ар жағы­нан жететін ерекше үн иесі болатыны дау­сыз.
Ал Хадиша Бөкееваның есімін қазақ елі, қала берді, КСРО жұрты жақсы таныға­ны анық. Қазақ мәдениетінің қара шаңы­ра­ғы – М.Әуезов атындағы театрда өзінің жарты ғасырдан астам, яғни бүкіл саналы ғұмырын өткерген Хадиша апамыз талай-талай образдарды сомдап, талантымен тәнті еткен. Сонымен қатар бүгінде қазақ сахнасының саңлақтарына айналып үл­гер­ген Тұңғышбай Жаманқұлов, Қ. Тастан­беков, М.Өтекешова, Ерлан Біләл, Дария Жүсіп сынды актерлер Хадиша Бөкееваның қанатының астынан шыққан балапандары іспетті, яғни, шәкірттері.
– Бұл кездесу – менің емес, осы мұра­жайдың қолқа салуымен қолға алынған іс, – деп жалғады әңгімесін ав­тор. – Жал­пы, мұны тұсаукесер деп айту­ға келмейді, себебі, біріншіден – кітап әл­де­қашан жарық көрген, екінші­ден оның таралымы өте аз, небары бес жүз дана. Жұрт айтады, жалпы жасырын да емес, бұл екі аяулы жанның артында ба­ла­лары қалмады. Бұл енді – Жаратқан­ның жа­зуы­мен берілген тағдыр ісі. Іштей бәлкім күрсініс болған шығар, әйтсе де, әлсіздік танытып, «солай болды» деп әр­кімге мұң шақ­қандарын көргеніміз жоқ. Ал Бай­ғали ағамыз бақилық болғаннан кейін Хадиша апайдың асыл жарын жоқ­тауы қатты байқалды. Әсіресе өнер­дегі әр тұлға жайлы кітап шыққан сайын «осындай бір дүние шығарғанда ғой...» деген бір күрсінісі іштей бір тілегі байқа­лып қалатын. Жалпы қазақтың бір кем­шілігі – көзі тірісінде құр қолпаштағаны болмаса, саф алтынның қолда барда шын қадірін білмейтіндігі. Құр мақтап немесе елеусіз қалдырып тұлғалары­мыз­ды ішкілікке үйірсек етіп, ақыры өлім­ге итермелейміз де, сосын барып ар­тынан «ойпырмай, жақсы адам еді» деп өтірік жылаймыз. Рас қой?.. Текке айтылмаған ғой «қазақтың өлгенінің жа­ма­ны жоқ, ал тірісінің жамандықтан ама­ны жоқ» деген сөз. Ал ақиқатында адам­ды тірісінде қадірлей білу керек.
Мәриям ӘБСАТТАР

Түйін
Тәуелсіздік алғаннан кейін өнер саласында «Тамаша адамдар өмірінен» сериясы бойынша кітабы шыққан жалғыз қазақ – Хадиша Бөкеева. Еңбек 2004 жылы шыққан болса, енді міне, содан кейінгі туынды осы кітап болып отыр. Және ол – тек Хадиша апамыздың өзі жөнінде ғана жазылған еңбек, ал бұл кітап – Байғали Досымжанов пен Хадиша Бөкеева сынды қос тұлғаның қос өрімдей қатар өрілген өмірі жайлы. Өкініштісі, кітап таралымы өте аз, небары – 500 дана. Осының өзі Хадиша апамыздың өз қаржысына шыққан. Алашқа еңбегі сіңген қос арыстың туған еліне тек тірісінде ғана керегі болғаны ма? Бұл сізді селт еткізбей ме?