Шығармашылық достық шындықты айтқызады

«Өнер мен әдебиетте шекара болмайды» деген сөз жайдан-жай айтылмаса керек. Әр дәуірде өмір сүрген қазақтың көптеген талантты тұлғалары өзге жұрттың сөз ұстаған жақсыларымен тығыз қарым-қатынаста болып, достық орната білген. Мысалы, Абай шығармашылығының Пушкин мен Гете сынды алыптармен тамырласып жатуы, Жамбыл мен Гомердің үндестігі, Мұқағали мен Есениннің рухани сабақтастығы ұлттардың өзара байланысын байыта түсетін құбылыс емей, немене?!
Тарихи деректерге сүйенсек, «әйгілі Пушкин Ма­хам­беттей қазақ батырымен жолығысып, оған бір дастанын оқып берген» деген де сөз бар. Бұл жөнінде белгілі жазушы Рақымжан Отарбаев бір әңгімесінде тәптіштеп жазған. Ал Шәкәрім мен Толстойдың, Шо­қан мен Достоевскийдің достығы тарих беттерінде айрықша айшықталып қалды емес пе?! Мұхиттың арғы жағы мен көршілес Ресейдегі қаламгерлер қауымының арасынан қанаттастарын көп жинаған Олжастың өзге ұлттың жайсаңдарымен достығы қазіргі қазақ әдебиетіне едәуір салмақ қосқандай болды. Мұхтар Шахановтың Евгений Евтушенко, Шыңғыс Айтматовтармен достығы әде­биетте шын мәнінде де шекара болмайтындығын аңғарта түскендей.
Әдебиет тарихында бұған дәлел мен мысалдарды көптеп келтіруге болады. Өмірдің өзі дәлелдеп бер­гендей, әдебиеттегі достық қаламгердің тілі мен ді­ніне немесе басқа да қасиеттеріне қарамайды. Өйткені қандай да бір рухани сабақтастық пен түсі­ністік болған жерде шектеулі шекара болмақ емес. Алайда осы «достық» ұғымын кезіндегі қоғам түрлі саяси мақсаттарды жүзеге асыру үшін «тиімді» пайдаланғаны жасырын емес. Кезінде кеңес өкі­метінің «ұлттар лабораториясына» айналған социа­листік Қазақстанда «ұлы достық» идеясының шы­лауында жүріп, біздің өз ұлттық болмысымыздан да айырылып қала жаздағанымыз аян. Бұл қауіп тек еліміз егемендігін жариялағаннан кейін барып сейіле бастады. Әйтсе де «халықтар бірлігі» деген ұғымды біз әлі терең түсіне алмай жүрген сияқтымыз.
Саяси термин ретінде кең қолданыста жүрген интеграция, ықпалдастық үрдісіне үрке қараудың қажеті жоқ. Көпшіліктің бұл жөніндегі түсінік-пайымы толық пісіп- жетіл­­мегенін де жасырмай-ақ қояйық. «Халықтар бірлігі» мен «ұлттар достығы» төңірегінде туындаған идеялар негізінен қызыл саясатты желеу еткен кеңес зама­нын­да қарқынды жүзеге асырыла бастады. Алайда сол кездегі одақтас республика­ларда осы бағытта жүргізілген идеология­лық жұмыс­тардың мақсаты өзгеріске ұшырап, алдымен аралас балабақшалар мен мектептер пайда бола бастады. Қа­зақ-орыс ұл-қыз­да­рының «айнымас дос­тығы» құпталып, ара­лас некелер «ұлттар бірлігі­нің» үлгісі ретінде барынша насихат­талды. Кеңес дәуірінде кең етек жайған осындай «достықтың» инерциясы Тәуелсіз­дік алған алғашқы жыл­дарымызға дейін жалғасты. Қазіргі қоғам халықтар достығын жаңаша сипатта қабыл­дап, осы бір қасиетті ұғымды мемлекетара­лық байланыстар мен рухани қарым-қатынастарды нығайта түсу үшін ұлт игілігіне пайдалануда.
Сондықтан да ел мен елді жақындас­тырып, халықтарды біріктіретін фактор ретінде еларалық мәдени-рухани байла­ныстардың жетілдірілгені ләзім. Бүгінде қазақтың үлкен-кіші ақын-жазушылары­ның бас­қа мемлекеттегі әріптестерімен байла­нысы бұрынғыдай емес. Қазақ қаламгер­лерінің шеттегі ақын-жазушылар­мен дос­тығы кеңес өкіметі тұсында жан­данды. Оған сол уақыттардағы халықтар арасын­дағы «ұлы достықты» насихаттаған қоғамдық-саяси идеологиялық бағыттар айтарлықтай септігін тигізді. Жалпы, осы үрдістер ұлттық әдебиетіміздің өсуіне, қазақ қаламгерлерінің сыртқа танылуына жаңа мүмкіндіктер ашты. Бұл ретте Қазақстан Жазушылар одағы үлкен шараларды жүзеге асырып жатты. Сонау 70-жылдардың ба­сын­да Алматыда Азия-Африка елдері жазушыларының үлкен конференциясы болып өткен. Осындай халықаралық жиын­дарда табысқан әр ұлттың қалам ұста­ған игі жақсыларының таныстығы достыққа ұласып жататын. Бұған қоса қазақтың қан­шама таланттары Мәскеудегі әйгілі Әдебиет институтында оқып, сол жерден білім алып, жаңа достар тауып жататын. Мұндай әдеби ықпалдастық әсіресе көркем аударма саласының дамуына қатты әсер етті. Қалай десек те, әр елдің қаламгерлерінің достығы мен шындықты айтқызатын шығармашылық байланысы сол елдердің әдебиетіне ықпал етіп қана қоймай, ол – сонымен қатар халықтың рухани өсіп-жетілуіне әсер ететін құбылыс. 

Аманхан ӘЛІМ, ақын, М.Мақатаев атындағы сыйлықтың иегері:
– Шығармашылық адамдары­ның өзге елдердегі қаламдас әріптестері­мен рухани байланы­сы, өзара достық қарым-қатына­сы – қай заманда да болатын, әрі  де бола беретін құбылыс. Сон­дық­тан да достықты күнделікті тұрмыстық сипаттағы қажетті қарым-қатынас деп қана қабыл­дау – қате ұғым. Кеңес заманында Орталық комитеттердің жанында «Әдебиеттер байланысы», «Ұлт­тар әдебиеті» деген сияқты арна­йы комитеттер мен ұйымдар жұмысы жақсы жолға қойылды. Осылайша, әр ұлттың қаламгерлер қауымы арасында өзара тығыз байланыс орнағандықтан, тың дүниелер туындап, жаңа шығар­ма­лар жазыла бастады. Мұның сыртында көптеген қазақ ақын-жазушысы шетелдегі әріптес­тері­мен өз тараптарынан байла­нысқа шығып, хат жазысып тұратын. Әйтсе де «шығармашы­лық достық» деген ұғым бүгінгі қоғамда бұрынғыдай көрініс тауып отырған жоқ. Қазақ әдебиетіндегі аударма саласы ерекше серпілісте болған сол жылдары Әбдіжәміл Нұрпейісов­ті – Юрий Казаков, Жұбан Мол­да­ға­лиев­ті – Татьяна Кузовлева, Мұқағалиді Михаил Курганцев сынды орыстың таланттары тәржімалады. Өз кезегінде қазақ қаламгерлері талай классикалық дүниесін өз оқырманымызға жет­кізіп берді. Біз өзге мемлекет­термен әдеби-шығар­машылық байланысымызды үзбеуіміз керек. Себебі өзінің әдебиетімен ғана шектеліп қалған ұлттың әлемдік әдебиетпен тайталаса алмасы анық.