"Жалғыз жүрек, сан сауал": Біз қазір жаңа ғасыр, жаңа заман, жаңа қоғамда өмір сүріп жатырмыз

ҚАРА ЖОЛДЫҢ БОЙЫНДА

БАЯҒЫДА
Шоқпардай кекілі бар, қамыс құлақ,
Қой мойынды, қоян жақ, бөкен қабақ, – деп өскен қазекең ер қанаты ат екенін әлдеқашан айтып кеткен. «Адам жылқы мінезді, бір күн­де түлейді, бір күнде жүдейді» деп өздерін текті жануарға теңеп жа­татын да қазақ. Яғни, осынау он сегіз мың ғаламның бір пұш­пағын мекендеген көш­­­­пен­ділер ұрпағы үшін жыл­­қының алар орны ерекше. Жор­ға мінсе тақымына жел бітіп, желпініп, желөкпе болып кете­тіндер де табылады. Ас­тына ат бітсе атасын танымай кететіндік те қазақы мінезімізде бары рас. «Теке мұрын, салпы ерін, ұзын тісті, қабырғалы, жоталы болса күшті», – деп тұл­парын сынап, сы­лап-сипап міне­тін қазе­кең­нің әуені әлде­қашан өзгерген. Атбе­гілік деген ұлт­тық құнды­лық­та­рымыз көз ал­дымызда алыстап, кө­ңі­лі­міз­ден кө­мескіленіп, бірлі-жа­рым адам­­дардың «хоббиі» бо­лып қа­на қалғандай. Шын жүй­ріктің қолтығының астында қа­наты бар екен деуші еді сын­шы­ла­рымыз. Бұл күндері сол «қа­нат­­ты сұңқарымыз» «темір тұл­парға» айналған.

КЕШЕ
«МАЗ»-дар, «ГАЗ»-дар, «Мос­­квичтер», «Волгалар», заула-заула, заула темір жор­ғалар”, – деп ХХ ғасырдың екін­ші жартысындағы айтулы жаңа­лықтардың бірі осы «темір тұл­пар» еді. Ағайын-туысын араласа асу-асудан өтіп, айлап жүретін қазекең күндік жолды сағаттап, қозыкөш жерге қас-қағым сәтте апаратын бұл шіркіннің де тетігін бұрап, тілін тапты. Ой, хой, дәурен, қайран заман-ай, десеңізші! «Көш­кен­де жылқы айдаймын ала­ме­нен, ауылыңа барушы едім дала­ме­нен» деген әннің сөзі де, өзі де өзгеріп шы­ға келді. «Жұлдыз қандай, Ай қандай, шопыр сүйген қыз қан­дай», – деп әндетіп жүр­міз. Мұ­қа­ғали ағамыз жыр­лаған жоға­ры­дағы тұл­пар­ларды қолы жет­кендер ғана мін­ген. Иесінен сұрап, шыл­бырын шешіп, тіз­гі­нінен тар­тып мініп «шу, жа­нуар» деп шауып жүре беретін емес, бұл тұл­парды қолында ар­найы қа­ғазы бар адамдар жүр­гізетін. Шіркі-і-і-н, «темір тұл­пар» деген қол жетпес арман болып кө­рі­нетін ол кезде.
БҮГІН
Ешкімге таң емес. Рас, қал­таң­да ақшаң болса қалаға­ның­ды ал да, қайқайып жүре бер.
Абай атамыздың:
Кең сауырлы, тар мықын, қалбағайлы,
Алды-арты бірдей келсе ерге жайлы.
Күлте құйрық, қыл түбі әлді келіп,
Көтендігі сығыңқы, аламайлы, – деген өлең жолдары қазіргі жас­тар үшін көне-е-е дәуір сияқты елес­тейтіні шындық. Хакім Абай­­­­дың атқа берген сыны бұ­лар үшін ертегі сияқты. Жарты ға­сырдың ішінде адам санасына аспан айналып жерге түскендей өзгеріс әкелген уақытқа дауа бар ма? Баяғы Қобыландының Тай­бу­рылы, Алпамыстың Бай­шұ­ба­ры, Ер Тарғынның Тар­ланы, Ақан Серінің Құлагері ас­пан ас­тын­дағы мұражайдың экс­по­нат­тарына айналғалы қа­шан? Қазір ол­ар­дың орнын «Хам­мер», «Тайо­­та», «Лексус», «Ми­цу­би­си»... несін айтасыз, тізе берсеңіз тау­сылып бітпейтін бірінен бірі өт­кен «темір тұлпар­» ауыс­тыр­ған. Дана Абайдан жеткен «жуан, тақыр бақайлы, жұмыр тұяқ», «шідерлігі жуан­дау, бота тірсек», «шап­са жүй­рік, мінсе берік, жуан, жуас» деген теңеулердің орнын «пол­ный электропакет», «КПП авто­мат», «дутый», «кон­ди­ционер», «ти­тановый диск» "тип троник" деген сөз­дер­мен әлдеқашан ал­мас­­ты­рып тас­таған. Яғни, ақын­ жыр­лаған аттың сыры қа­зір­гі жас­тардың санасында бая­ғы­дан қалған, ескі дүниеге айналып кет­кеніне кө­зіңіз жетеді. Соны­мен қазір біз ағы­мы да, бағыты да басқа жаңа ға­сыр, жаңа заман, жаңа қоғамда өмір сүріп ж­а­тыр­мыз.

Жұматай Оспанұлының 
«Жалғыз жүрек, сан сауал» 
кітабынан алынды

(Жалғасы бар. Басы: 16.03.2015, 17.03.2015, 18.03.2015, 19.03.2015, 20.03.2015, 22.03.2015, 26.03.2015, 27.03.2015, 28.03.2015, 30.03.2015, 31.03.2015, 01.04.2015, 03.04.2015, 04.04.2015, 05.04.2015, 06.04.2015, 07.04.2015, 08.04.2015, 09.04.2015, 10.04.2015, 11.04.2015, 12.04.2015, 13.04.2015, 14.04.2015, 15.04.2015, 16.04.2015).