Анығы – осы

«Алаш айнасы» газеті ел ішінде жиі айтылып, жиі жазылса да, көп адам мән-мағынасын біле бермейтін кейбір сөздерге талдау жасайтын болады. «Анығы – осы» айдары арқылы газетіміздің әр санында мән-мағынасы беймәлім сөздердің түбірі неден шыққаны, халық арасында тез тарап кетуіне не себеп деген сұрақтарға жауап іздейді. Мәселен, қазіргі уақытта қазақ тілінде кірме сөзден (парсы және араб тілінен енген) көп нәрсе жоқ. Бүгінгі санда біз «азан» және «шариғат» сөздерін алып отырмыз.

АЗАН – «хабар беру, естірту» деген мағына береді. Дініміздегі терминдік мағынасы – намаз уақытының бастал­ғандығын білдіру үшін айтылатын арнайы шақыру сөздері. Азанды араб тілінде айту шарт. Азаншы – тақуа ер кісі, ақыл-есі дұрыс, намаз уақыттарын жақсы білетін адам болуға тиіс. Осын­дай адам бола тұрып, надан немесе пасық, яки жүнүб халдегі адамдардың азан айтулары мәкруһ болып есеп­теледі. Азан мен қаматты дәретті адам айтады. Егер, дәретсіз адам немесе балиғатқа жетпеген бала азан шақы­рып қойса, азаны қабылданбайды. Азан­шының дауысы әдемі болғаны абзал. Сонымен қатар азан негізгі ислам рәміздерінің бірі болып табы­лады. Мұсылман баласы азан шақы­рыл­ғанда оны ықыласпен тыңдап, азан сөздерін қайталап отыруы тиіс. Пай­ғамбарымыз (с.ғ.с.): «Азанды естігенде азаншының сөздерін қайталаңдар...» деген. Тағы бір хадисте: «Хаййә алас-Саләһ (Намазға асық!), Хаййә аләл-Фәләх (Азаттыққа, мәңгілік бақытқа жетуге асық!)», – деген кезде «Ләә хаула уәләә қууата иллә биллаһ» (Күш-қуатқа тек Аллаһ қана тән) деген сөз­дер­ді айту керектігін өсиет еткен. Өйт­кені намазды өз деңгейінде орындау – өте жауапты игі амал. Осылайша мүмін, азаншының дауысын естігенде «күш-қуат тек Аллаға ғана тән» деу арқылы «Уа, Алла тағалам! Егер де сенің күш-қуатың болмаса намаз да өз деңгейінде өтпейтіндіктен, мәңгілік бақытқа жете алмас едік» деген бола­ды. Расулуллаһ (с.ғ.с.) бір хадисiнде былай деген: «Ей, менiң үмметiм, азан бiткен соң мына дұғаны оқыңдар: (бұл қазақшадағы аудармасы) «Иә Алла тағалам! Мына толық азан мен оқыла­тын намаздың Раббы! Хазірет Мұхам­медке арқау болуды, ерен ерекшелікті және жоғары дәрежені бер! Және де оны өзің уәде еткен «Махмуд шыңына» жеткіз. Сенің өзің берген уәдеңді орын­дайтыныңа ешқандай күмән жоқ». Бес уақыт намаз бен жұма намазына азан шақыру бекітілген сүннет. Ал басқа намаздарға азан шақырылмайды. Атап айтқанда, айт, сүннет, тасаттық, күннің тұтылуы және жаназа намазына азан шақырылмайды.
ШАРИҒАТ. Ислам дінінде мұсыл­ман құқығы «шариғат» атауына ие. Араб тіліндегі «шариғат» сөзі: «жол, әдіс, әдет, ұқсас, жалғыз, суға апаратын соқпақ» мағыналарын береді. Құқық­тық мағынасы «Ұлы Жаратушының Мұхаммедті (с.а.у) себепші ете оты­рып, бүкіл адамдарға жіберілген ис­лам дінінің амалға қатысты үкімдерінің жиынтығы». Құранда «шариғат» сөзі бірнеше жерде айтылады. Оның бірі есім сөз ретінде қолданылған. Екеуі заң мағынасында айтылған: «Сосын сені шариғат ісіне қойдық. Енді осыған бойұсын және білмегендердің ойлары­на ілеспе» (Жасия, 21-18). «Сендердің әрбіреулерің үшін бір жол жоба қойды. Егер Алла қаласа, бәріңді бір-ақ үммет қылар еді. Алайда сендерге берілген жол жобамен сыналмақшы» («Мәйда», 22-48). Шариғат пайдалы және зиян­ды амалдардың аражігін ажыратып, жақсысына ұмтылып, жаманынан түңі­луге үндейді. Яғни жақсылықты жақ­тап, жаман іс-әрекетке жаза тағайын­дайды. Тегінде исламның құқыққа қатысты үкімдері «фикһ» ілімі деп ата­лады. Сириялық мұсылман құқығының теоретигі В.Зухайлдың пікірінше, «фикһ» бір нәрсені терең меңгеру деген мағынаны білдіреді. Ал Имам Ағзам: «Кісінің өзінің қақтары мен міндеттерін білуін фикһ деп атаймыз», – десе, Имам Шафий фикһ іліміне қатысты «Діннің амалдық үкімдерін нақты дәлел және қайнар-көздермен танып білу», деп анықтама жасаған.  Демек, Құран мен сүннетке негізделген құқықтық әдіс-тәсілдер мен үкімдер фикһ деп аталады.

Құрметті оқырман!
Газетіміздің келесі санында «кент», «майдан» сөздерінің мағынасын ашып беруге тырысамыз.
Жарияланған сөздерге қатысты айтар ой, қосар пікірлеріңіз бен ұсыныстарыңыз болса, хабарласа жүріңіздер! 
Байланыс телефоны: 8 /727/ 3 888 062