Фермерге жетпегені бухгалтер еді...

Ауыл шаруашылығы санатындағы жердің мақ­сатты игерілмей жатқанына байланысты елі­міздің Қаржы министрлігі осы сала алы­мына қатысты бірқатар өзгерістер енгізуді ұсынып отыр. Соның бірі – Қазақстандағы арнайы салық режимін жетілдіру. Оған бай­­ланысты 2015 жылға дейін бірыңғай жер салығы алынып тасталмақшы. Оның ор­ны­на отандық шаруа қожалықтарына же­ңіл­детілген декларация негізінде арнайы салық режиміне өту талап етілуде. Ал 2017 жылдан бастап жер салығының көлемі бірнеше мәртеге көтерілмекші. Міне, осы бастамаға еліміздің мұқым ауыл шаруа­шылығы тауарын өндірушілер атынан Қазақстанның фермерлер одағы таяуда өз наразылығын білдірді...

Бір беттік декларация орнына 72 бет салық формасы
«Жер – ырыстың кіндігі, еңбек – ырыстың тіз­гіні» демекші, осылайша Үкімет басшысына ашық хат жолдаған олар бірыңғай жер са­лығын еш­қандай өзгеріссіз қалдыруды, адал еңбектің ада­мын әуреге салмауды сұрайды. Атал­ған хатта мы­нандай себептер алға тар­тылады: біріншіден, бір­ыңғай жер салығы са­лық төлемінің қарапайым да ыңғайлы түрі. Бұл – салықты өз уақытында тө­леп, салық қыз­меті алдында есеп беруге мүмкіндік бе­­ретін тиімді форма, екіншіден, ол алынып тас­тал­ған жағдайда ұсақ шаруа қожа­лық­тарының өзі штатта есепші ұстауға мәжбүр, ал шалғай ауыл­дар­да білікті бухгалтер табу қиын­ның қиыны. «Үшін­шіден, халықаралық тә­жірибені алалық. Алға жыл­жуды мақсат ететін әлемнің барлық елі ұсақ ауыл­­ шар­уа­шы­лығы тауарын өндірушілерді мей­лінше қа­ғаз­бас­тылықтан құтқаруға тырысады, ал бір­ың­ғай жер салығы алынып тасталса, бұл осы са­ладағы бюрократияны күшейте түседі. Егер 2001 жылдан бастап шаруа және фермер қожалықтары бұл ретте салық қызметіне бір беттік декларация өткізсе, енді ол 12 беттен тұратын алты формаға өспек. Біз, керісінше, жеңілдетуді күтсек, бұл арада қағаз жағын одан сайын қиындатып жатыр.
Төртіншіден, бір­ыңғай жер салығын жою еңбек өнімділігін не­месе өндіріс қуатын арттырмайды, тек мемлекет тарапынан тексерушілер мен қа­да­ға­лаушылар қарасын көбейтеді» делінген аталған салалық одақтың хатында.
Осылай дабыл қағылып, бірыңғай жер салы­ғы­­ның алынуы, оның орнына ұсынылып отырған са­­лық төлемі формасы отандық шаруа қожа­лық­та­рының жағдайын қиындатады дегеніне қа­ра­мастан, бүгіндері құзырлы ведомстволар алған бе­тінен қайтар түрі жоқ. Ауыл шаруашылығы ми­­нистрлігі де бұл бастаманы қозғап жүргеніне бір­шама уақыт болды. Өткен айдың соңында олар та­ғы да осы негізде мәлімдеме жасады. Сөзбе-сөз кел­тіре кетсек: «Ауыл шаруашылығы жерінің же­тіс­пеуі – мал шаруашылығын тежеуші басты фактор, кең-байтақ жеріміздің барына қарамастан, бізде өз шар­уашылығын дамытқысы келетіндер ауыл шар­уа­­шылығы мақсатындағы жердің жоқты­ғынан қи­на­­лып отыр, ал мұндай нысанға өз құқы­ғын тір­кет­кен­дердің малы жоқ, оны өсіруге деген қы­зығу­шылықтан да жұрдай.
Сон­дықтан ауыл шаруашылығы мақса­тын­дағы жерді тиімді игеру үшін тікелей жер салы­ғын өсіруді ұсынамыз. Оның екі жолы бар», – деді өткен айдағы «Қазақ­стандағы мал шар­уашылығын дамытудың өзекті мәсе­лелері және болашағы» атты парламенттік тыңдалымда ауыл шаруа­шылығы министрі Асылжан Мамытбеков мырза.
Біз хабарласқан экономика ғылымы­ның докторы, профессор Тоқтар Есіркепов министрдің бұл мәлімдемесіне таң-тама­ша болғанын жасырмады.
– Қалай жер жоқ, неге жетіспейді?.. Негізінен, ресми мәлімет бойынша, біздегі ауыл шаруашылығы мақсатындағы жердің 1,5 пайызы ғана жекеменшікке сатылған, ал 98,5 пайызы мемлекеттің қолында. Демек, мемлекеттің меншігінде жер көп. Ал жер жетіспейді, жоқ десек, онда бұл ресми цифрды жаңарту керек. Қоғам бізде қанша ауыл шаруашылығы жері жетпей жатқанын білуі тиіс қой, – дейді ғалым.
Жер кодексіне экспертиза керек
Т.Есіркепов бұл арадағы мәселе 2003 жылы Жер кодексін қабылдағанда кеткен олқылықтан туындап отырғанын, оның күрмеуі қиындап бара жатқанын растайды. Сондықтан ол реттеу тұрғысында жаңа тетік құру керектігін айтады. «Бұл арада Жер кодексіне өзгертулер мен түзетулер енгізу қажет. Мұндай жағдайда қоғамдық тыңдалым өткізіліп, ғалымдардың, қоғам­дық ұйымдардың пікірі електен өткізілуі шарт. Жекеменшікке 1,5 пайыздың сатыл­ғаны рас, бірақ бұл арада мемлекет қо­лын­дағысынан айырылып қалып отыр. Оған Жер кодексін қабылдау барысындағы «жерді пайдалану құқығын сатып алған­дар­ға жер тегін беріледі» делінген өтпелі баптар жол берген. Сол кездің өзінде осы­лайша 4,5-5,5 млн гектар ауыл шаруашы­лы­ғы мақсатындағы жер біреулердің қолы­на өткен. Алайда осы туралы бір ара­да айтылып не болмаса көрсетілмейді. Тіпті 2006 жылы ауыл шаруашылығы саласы бойынша жүргізілген санақта да мұның жайы қасақана жасырылды. Нақ­тырақ айтқанда, санаққа жерге қатысты мәліметтер енгізілмеді», – дейді экономика ғылымының докторы.
«Ауруын жасырған өледі» дегеннің кері келмес үшін ғалым Жер кодексі жұмысын екі жылға доғарып, осы заң нормалары қан­шалықты жұмыс істеп жатқаны бойын­ша бір есеп жүргізуді ұсынады. «Ал дәл қазір жер салығын өсіру мүмкін емес», – дейді ол.
– Жер салығы нарықтың бағамына қарай есептелуі тиіс. Ол үшін Үкімет эконо­микалық кадастр жасауы керек. Ал біз қол­да бар жердің есебін шығара алмай отыр­мыз. Өткендегі инвентаризация күткен нәтижені бермеді. Осы жағынан алғанда, салықты нарықтың бағамына қарай есептеу мүмкін болмай отыр, ендеше, өсіретін салықтың экономикалық негізі болмайды, – дейді Т.Есіркепов.
Жалпы, жер салығын өсіру әзірге ұсы­ныс түрінде қалып отыр. Үкімет басшысы Серік Ахметовтің тапсырмасы бойынша бір ай барысында аталған реформаны жақтаушылар мен даттаушылар бірігіп, ай­мақтағы шаруа қожалық иелерімен кезде­сіп, мәселе талқысын жүргізуі тиіс екен. Осы талқы қорытындысы бойынша біз шаруа қожалықтарының, оның ішінде әрең күнін көріп отырған ұсақ шаруашы­лық­­тарға зиян тигізбейтіндей шешім қабыл­­данса деп тілек айтамыз.
Еске сала кетелік, бірыңғай жер салығы осыдан 14 жыл бұрын енгізілген, нақтырақ айтқанда, 1999 жылдың 16 шілдесінде. Шаруалар бұл салықты жер телімінің баға­ланған құнының 0,1 пайызы көлемінде жыл сайын төлеп келеді.