Құндыз шаруашылығын құнттай алмай отырмыз
Қазақ елінде қыруар қаржы кіргізетін табыстың көзі көп-ақ. Бір қызығы, біз кейде қолдағы барды бағалай алмай жатамыз. Болмаса, сол кәсіптің көзінен шекеміз шылқып отырар еді. Бұл – ащы да болса, ақиқат нәрсе. Көбіне өзгенің ісіне таңғалып, бас шайқап жатамыз. Өркениетті елдердегі өрелі істер біз үшін таңсық нәрсе. Алайда оны өзіміз де атқара алмаймыз ба? Қазір елімізде инновациялық жобаларға маңыз беріліп отыр. Мемлекет тарапынан қолдау жасалуда. Дегенмен соған қаншалықты назар аударып келеміз? Кәсіпкерлер талайды таңғалдыратын жобаларға неге белсеніп кіріспейді? Бүгінгі күннің басты сауалына айналған аталмыш тақырып бізді ойға қалдырады.
Қашаннан да сәнді киінгенді қалайтын қазекем бағалы аң терілерінен тігілген киімдерді көргенде, бағасына қарамастан сатып алып жатады. Қымбат жағалы пальто, қамқа тон, құндыз ішік, сусар бөрік және басқа да дүниелер жұрттың зор сұранысына ие. Өкініштісі, бағасы бас шайқататын аталмыш киімдер өзімізде тігілмейді. Шетелден келеді. Әрине, құны да қалтаға олқы түсірерлік. Бағалы аң терілерінен тігілген киімдер бізге жеткізілгенше екі есеге дейін қымбаттап кетеді екен. Мәселен, Қазақстанда әйелдерге арналған құндыз ішіктер 300 мың теңгеден басталады. Бір ішікті тігуге 10-ға тарта құндыз немесе ондатр терісі жұмсалады екен. Сапасына қарай одан әрі бағасы да арта береді. Алысқа бармай-ақ қоялық, көршілес Ресейдің өзінде осындай өндіріс орындары бар екен. Атап айтқанда, құдай қосқан қоңсымыздың Сібір аймақтарында құндыз, ондатр және бағалы аңдар өсіріледі. Онда осы тіршілікті кәсіп еткен адамдар баршылық. Өкінішке қарай, бізде бұл жұмыс мүлдем дамып отырған жоқ.
Ондатр мен құндыздың отаны Америка құрлығы екен. Өткен ғасырдың басында олар Еуропа құрлығынан жеткізілген. Мұхит асып келген тіршілік иелері кәрі құрлықты да жатырқай қоймаған көрінеді. Қазақ даласында өткен ғасырдың 40-жылдарынан бастап кездескен. Біздің еліміздің Іле, Шелек, Көксу, Сырдария, Шу өзендерінің бойында көзге ұшырасқан. Әрине, олар өздігінен келмегені белгілі. Сол уақытта мемлекет тарапынан жүйелі жұмыстар жүргізілген. Осының нәтижесінде, олардың саны көбейіп, қазақ даласын да жатсына қоймағанға ұқсайды. 1956 жылы Арал аймағында жылына шамамен алғанда 234 мың дана ондатр терісі өткізілген екен. Арада 20 жылдай өткенде бұл тіршіліктің қиюы кеткендей. Сол кезеңде бар-жоғы 74 дана ондатр терісін мемлекет қабылдап алған екен.
Еркін ӨТЕГЕНОВ, Қызылорда облыстық табиғи ресурстар және табиғат пайдалануды реттеу басқармасы бастығының міндетін атқарушы:
– Қазіргі таңда біздің басқарма тарапынан өңірде кездесетін барлық аңдар мен құстарды қорғау бағытында нақты жұмыстар жүргізіліп келеді. Кезінде саны азайып кеткен тіршілік иелерінің санын арттыруға назар аударылып отыр. Сондықтан алдағы уақытта бұл бағытта оң істер жүзеге асады.
Қазір құндыз бен ондатрды қолға шам алып іздесең, әрең табатының анық. Өйткені оған қаншалықты қамқорлық жасалып жүргенін ешкім тап басып айта алмайды. Қолдағыны ұқсатудан гөрі сырттан тасымалдауға әбден үйренген дағдымыздан әлі де арылатын түріміз жоқ. Болмаса, осы кәсіпті дамыта алсақ, қаншама табыс қалтамызға құйылар еді. Осындай енжарлықтың салдарынан қолда тұрған ақшадан қағылып отырған жайымыз бар.
Бүгінгі күні дүниежүзінде терісі бағалы тіршілік иелерін өсіріп, одан өнім дайындауды жолға қойған мемлекеттер баршылық. Еуропа құрлығындағы Грекия құндыз ішіктері елі деп аталады екен. Бағзы заманнан өркениеттің ордасына айналған ежелгі Эллада жұрты бұл сала бойынша өзгелерден оқ бойы озық тұр. Сондай-ақ Франция, Италия секілді мемлекеттерде осы кәсіптің көзімен айналысып жүрген кәсіпкерлер бар. Біз қазір Голландияға қызыға қарап жүрміз. Олар қызғалдақты сыртқа шығарудан өзгеге өнеге көрсетуде. Әлем ғалымдары қызғалдақтың түпкі отаны Қазақстан екенін дәлелдеді. Қысқасы, біздің ондатр мен құндыз өсіріп, оны өңдеуде есеміз кетіп жүр деуге толық негіз бар. Егер де, бұл салаға Үкімет көңіл бөліп, арнайы бағдарлама қабылдаса оны еліміздің кез келген аймағында дамыта аламыз.
Оразбай ҚОСАНОВ, биолог, Қазақстан Журналистер одағының мүшесі:
– Сыр өңірінде құндыз бен ондатр көп кездесетін. Ол кезде қазіргідей нарық заманы емес. Қарапайым адамдар да аулап жататын. Өкінішке қарай, оларды қорғауға қамқорлық жетіспеді. Соның салдарынан өте кеміп кетті. Оны күтімге алып, бабын келтірсек, қыруар пайда табуға болады.
Осыдан 10-15 жылдай бұрын Сыр өңірінде ондатр бағуды бір кәсіпорын қолға алған еді. Дегенмен бұл бастама аяқсыз қалды. Бәлкім, қаржы тапшылығы қолды байлаған шығар. Қазіргі кезеңде елімізде инновациялық жобаларға маңыз беріліп отыр. Алайда құндыз бен ондатр өсіру мен одан өнім шығару назардан тыс қалып тұрған жайы бар. Бұл тіршілік қолға алына ма? Ол жағы бізге беймәлім. Әзірге қымбат киімге құмар қазақ үшін құндыздың құны өте арзан болып тұр десек те болады. Қолдағы барды қашан ұқсата аламыз?
