Састөбенің тұрғындары албастыны көрген бе?
Ел ішінде түрлі адамдар бар. Әңгімелесе қалсаң, небір ғажайып оқиғаларды естисің. Кешегі аптада Түркістан облысындағы Түлкібас ауданына қарасты Састөбе ауылының Насырулла Мұсабеков есімді тұрғынынан (суретте) біз осындай қызықты әңгімелер естідік.
Бас дәрігер бірдеңені білген сияқты
«Мен ол кезде өкпеме қатты суық тиіп, қазіргі Т.Рысқұлов ауылындағы ауруханаға түскен едім, – деп еске алады Н.Мұсабеков. – Сол Ванновкадағы орталық ауруханада жаттым. Сонда сияқты тіршілік иесін көзбе-көз көрдім.
Ауруханадағы балалар дәрігері ұлты кәріс азамат болатын, ол түнде күзетшілікке қалып та жұмыс істейтін. Қысқасы, бізге бас-көз болатын еді.
Ол кезде теледидар деген атымен жоқ, ауруханада аптасына бір мәрте «мылқау кино» көрсетеді. Бір күні сондай кинодан соң ұйқыға дайындалып жатқанбыз. Кенет жанымдағы бала: «Ойбай, ананы қара!» – деп үрейлене айқайлап жіберді. Бойымды бірден қорқыныш баурап алды, ал ол нұсқаған жақтағыны көргенде тіпті де есім шығып кетті. Терезеден бізге жалаңаш денесін бастан-аяқ жүн басқан адам тәріздес бір тіршілік иесі үңіле қарап тұрған еді.
Содан ұл балалар ойбайлап қыздар жататын палатаға қалай қашып кіргенімізді де білмей қалдық. Енді бізбен олар қосыла шулап, аурухананы басқа көтердік. Шуды естіп медбике жүгіріп келді. Бұл кезде әлгі тіршілік иесі бізге енді қыздар палатасының терезесінен қарап тұрған еді. Зәре-құты қалмаған медбике телефонға жүгірген кезде алып-ұшып бас дәрігер де жетті. Бізге: «Шуламаңдар! Ешқайда да шықпаңдар!» – деді де, медбикеге қарап: «Тез үлкендерге хабарла! Қолдарына іліккенін алып осында жетсін!» – деді. Өзі қолына қанжар сияқты үлкен пышақ ұстап алған.
Арада көп өтпей үлкендер жағы да жиналып қалды. Қолдарына іліккен тас, таяқ ұстап алған. Бәрі әлгі тіршілік иесіне қарай жүрді. Оның бойы ұзын, денесі ірі екен. Үсті-басын түгел жүн жапқан. Көзі шүңірейген. Мұрны пұшық сияқты, тесіктері үңірейіп тұр, кеңсірігі ішкері біткен. Сөйлемейді, айбат шеккенде ырылдаған сияқты дыбыс шығарады.
Бас дәрігердің бойы 170 сантиметрдей, қарулы жігіт сияқты еді. Бірақ әлгіні жасқап, қорқытпақ болып жақындаса, ол ырылдай ұмтылып, қойып кеп жібергенде бірнеше метрге дейін ұшып кетеді. Тұра салып қайта ұмтылады. Басқалар да қолдарындағымен соққы беруге тырысып бағуда. Бірақ әлгіге таяқ батпайтын сияқты, ыңқ етпейді. Өзі қашып құтылу жағын ойламайтын да сияқты. Ұмтылса, ұрса, адамдардың ту-талақайын шығаруға күші жетердей, бірақ өзіне сермелген соққыны қайтарудан әрі аспайды.
Дегенмен адамдар батылданып, ұмтыла бергесін әлгінің беті қайтайын деген сияқты. Ақырын бұрылды да, баудан шығып, тауға қарай бет алды.
Бірақ оның соңынан қууға ешкімнің де батылы жетпеді. Сосын әрқайсысы әрдеңені айтып, тарқай бастады. Бас дәрігер бірдеңені білетін сияқты көрінді, бірақ ол жұрттың сұрақтарына жауап қатпады.
Содан арада 11 жыл өткесін, 1975 жылы мен тағы да өкпемді қатты суықтатып алып, бұл жолы Шымкенттің Шмидт көшесіндегі туберкулезге қарсы диспансерге бардым. Сол жерде рентгенге түспек болғанда бұрын Састөбеде болған бас дәрігерді кездестіріп қалдым. Ол сонда жұмыс істейді екен. «Дмитрий Владимирович, есіңізде ме, 1964 жылы Састөбедегі ауруханаға адам тәріздес бір тіршілік иесі келген еді ғой?» – деп оқиғаны оның есіне түсірдім. Ұмытпапты. «Е-е, ол оның ауруханаға үшінші мәрте келуі еді», – деп қалды. Содан қазбалап сұрай бастадым. Бірақ әлгі тіршілік иесі туралы біліп аламын деген дәмемнен нәтиже шықпады, дәрігер маған ештеңе айтпады. «Оны айтуға болмайды. Айтсақ, сотталып кетеміз», – деп өзінің кабинетіне кетуге асықты.
Сол бір тіршілік иесі менің есіме анда-санда түсіп тұрады. Мен оны қыста көрген едім. Жалаңаш денесін жүн басқан ол қар үстімен адымдай ұзап бара жатты. Кейін іздерін өлшегенде адамдікінен кемінде екі есе үлкен екенін көріп тіпті де таңқалғанымыз есімде».
Састөбелік Н.Мұсабеков осылай дейді. Оның айтып берген әңгімесі таяуда ғана ғаламторда үндістандық шекарашылар жариялаған бір жаңалықты есімізге түсірді. Олар Гималай тауларынан адам тәрізді тіршілік иесінің ізін тапқанын жариялаған еді. Әлгінің табанының ұзындығы – 81 сантиметр, ені 38 сантиметр тартқан екен. «Бұл йетидің ізі екені анық», – дейді олар.
Яғни Қар адамын бүгінде әлем жұртшылығы «Йети» деген баламасымен атайды. Оны кавказдықтар «алмаст» деп те атайды екен. Біздің қазақтың «албасты» деп жүргені де осындай тіршілік иесі шығар деп те ойладық.
2017 жылы болса керек, ресейлік бір ғалым Алтай тауларында Қар адамы бар екенін, оның енді көп ұзамай Шығыс Қазақстан аумағынан бой көрсетуі мүмкін екенін айтқан еді. Біз сол кезде бұл жұмбақ тіршілік иесі туралы, оны Шығыс Қазақстан аумағынан көрген жергілікті тұрғындардың бар екені жайында танымдық мақала жариялағанбыз. Н.Мұсабековпен әңгіме кезінде соның бәрі есімізге түсті. Мүмкін Састөбенің адамдарының көргені де сондай Қар адамы – Албасты шығар деген ойда қалдық.
Шөп қорыған жыландар
Састөбелік Н.Мұсабековтің бізді таңқалдырған тағы бір әңгімесінде жоғалған су мен шөп қорыған айдарлы жыландар туралы айтылады.
«Бала кезімізде біздің ауыл Қараүңгір деген жерде тұрды, – дейді ол кісі. – Ол қазіргі Мақталы ауылынан 16 шақырым қашықта еді. Қырық шақты үй отырдық. Кейін жұрт ол жерден көшіп кетті. Қазір елсіз жатыр, ол маңайға адамдар сирек барады.
Сол Қараүңгірде Үштас деген жер болатын. Тастары үлкен, үймен бірдей. Соның бірінің артқы жағында кішкене ғана екі шұқырша болушы еді. Олар үнемі мөлдіреген таза суға толып тұратын. Тартылып, қаңсып та қалмайды, асып-төгіліп те кетпейді.
Басынан ел кеткесін сол шұқыршалардағы су да жоғалды. Үлкендерден бұл жерден су Қараүңгірге ел қоныстанғанда ғана шығады деп еститінбіз.
Осы Қараүңгір жақтан біз інім екеуміз шөп шабушы едік. Бірде қамыс басына киімнен қалқа жасап, түскі кезде демалып жатсақ, ұйықтап кетіппіз. Бірдеңенің ысылдаған үнінен ояндым. Жанымда қақшиып бір жылан тұр екен. Көз қиығымен екінші жаққа қарасам, онда да ысылдап тап осындай жылан тұр. Басында айдары бар. Әріде жатқан інімнің бас жағында да екі жылан тұрғанын көрдім. Зәрем қалмады.
Бір кезде атамның: «Өзің тимесең, жылан саған тиіспейді. Көрсең, мүмкін болса, бір ыдысқа ағарған құйып қой», – дейтіні есіме түсті. Сосын арқаммен ақырын жылжып, әлгі тұстан шықтым да, сынған банканың жұрнақтарын жинап, дорбадағы ыдыстан айран құйып қойдым. Сосын қарасам, әлгі жыландар көрінбейді. Інімді оятып, болған жайды жеткізгенімде ол ештеңені көріп-білмегенін айтып аң-таң болды.
Ертеңіне білдік, сол күні біз жылан жұмыртқалаған жерге жатқан екенбіз. Жұмыртқасы қаздың жұмыртқасындай, оңайшылықпен сынбайтын қатты болады екен. Егер де жұмыртқасы жарылғанда олардың бізді шағуы мүмкін еді.
Содан інім екеуміз бірнеше күн бойы орып, жинаған шөп оншақты шөмеледен асты. Енді оны үйге жеткізуге көлік таппай жүргенбіз. Бір күні шабындыққа барсам, шөпке шаншулы бір бесақа тұр, жақын тұста ары-бері өткен машина ізі жатыр. Біреулер біздің жиған шөпті ұрламақ болған, бірақ қандай да бір себеппен әкете алмаған сияқты.
Осыны үйге келіп айтқанымда атам: «Ұрыларды жылан жолатпаған болуы керек. Қазір колхоздан машина, адам сұраймын. Барып, шөпті артып әкеліңдер. Үйден көп қылып айран әкетіңдер, ыдысқа құйып, әр жерге қойыңдар. Адамдарға ескертіңдер, өздері тимесе, жылан оларға тиіспейді», – деді.
Сол күні жиналған шөпті түгелдей көлікке артып, бірнеше рейс жасап, үйге жеткізіп алдық. Колхоздың машинасын айдайтын бір жүргізушіден олардың шөп ұрлауға барғанын, сонда біздің шөпті қорыған жыландардың оларды жолатпағанын сол кезде өздерінен естідік».
Міне, састөбелік Насырулла Мұсабеков бізге осындай әңгімелер айтып берді. Айтуынша, ілгеріректе оның бойында бір тылсым қасиет пайда болған екен. «Анда-санда құлағыма алда не болатыны туралы дыбыстар келіп тұрады. Неліктен екенін өзім де білмеймін. Естігенім көп ұзамай орындалады», – дейді ол.
Осы тылсым қасиетінің арқасында ол айдалада мал жайып жүргенде бірнеше қойын тартып әкетпек болған үш жігітті тәубасына келтірген екен. «Құлағыма осындай үндер келген соң: «Қойларды ала беріңдер. Бірақ бұл жерден кете алмайсыңдар. Машиналарыңның дөңгелегі жарылады», – деп айтқанмын. Олар бұған құлақ аспай, қойларды артып, енді жүре бергенде көлік дөңгелектерінің желі өз-өзінен шыға бастады. Олар қатты қорқып кетті, сосын кешірім сұрап, көліктерін жөндеп алып, тайып тұрды», – дейді Н.Мұсабеков бұл жөнінде.
...Иә, өмірде біз сырын ұға бермейтін тылсым құпиялар әлі де көп-ау. Састөбелік Н.Мұсабековпен болған әңгімеден кейін біз осындай ойда қалдық.
Т. ТҰРАН.
Насырулла Мұсабековтің байланыс телефоны: 8-771-684-49-12.
