Абылай ханның «Ақ үйі» жайлы не білеміз? (фото)

Петропавл төрінде Абылай ханның ақ үйі – «Абылай ханның резиденциясы» мұражай кешені орналасқан. «Ұлы дала елі» экспедициясының мүшелері кешенге ат басын бұрып, Абылай хан мен оның ақ үйі туралы мәлімет жинап қайтты, деп хабарлайды BNews.kz тілшісі.

«Абылай ханның кезінде осы жерде ордасы болған. Яғни, 1765 жылы дәл осы маңда ханның ең алғашқы ағаш үйі орналасқан. Нақтылай кетсек, бұл жерде Ресей империясының Абылай ханға салған ең бірінші үйі болған. Екатерина ІІ-ші бір қабатты 4 бөлмелі ағаш үй салғызған. Осы ағаш үйдің жоспары Ресей мұрағатынан табылды. Бұл үй өрт кезінде жанып кетіп, оның орнына 1824 жылы екі қабатты әскери лазарет салынды. Дегенмен, лазарет те бірнеше рет өртеніп, қирады. 1995-1996 жылдары түсірілген фотосуреттерден ғимараттың қаншалықты қирағанын көруге болады», - деп әңгімеледі Абылай хан резиденциясының экскурсия жүргізушісі Ақмарал Елеусізова.

Маманның айтуынша, қазіргі мұражай кешені бұрынғы әскери лазареттің ғимараты. Оған 2005-2008 жылдар аралығында 3 жыл бойы жөндеу жұмыстары жүргізілді. Бұл жұмыстарға бюджеттен 606 млн теңге бөлінген болатын. Далада кеңсе үйі, қонақ күтетін үй, монша, құдық, шошала орналасқан. Территорияның ортасында Абылай ханның ат үстіндегі ескерткіші бар. Оның жалпы салмағы 88 келіні құрайды. Ескерткіш авторы – алматылық мүсінші Қазыбек Сатыбалдин.

«2008 жылы 21 тамызда Абылай хан резиденциясының салтанатты ашылуы өтті. Мұражай кешенін Қазақстан Президенті Нұрсұлтан Назарбаев ашты. Бұл жерде Абылай ханның ордасы болғандықтан, халық арасында бұл жер Абылай ханның «ақ үйі» деп аталып кеткен», - деп толықтырды экскурсия жүргізушісі.

Ақмарал Елеусізова, сондай-ақ, Абылай хан туралы мағлұматпен бөлісті. Абылай хан 1711 жылы Түркістан қаласында дүниеге келген. Оның азан шақырып қойған аты – Әбілмансұр. Әбілмансұрдың арғы аталары төре тұқымынан шыққан адамдар. Арғы атасы Дешті Қыпшақтың алғашқы ханы, Шыңғыс ханның үлкен ұлы Жошыдан бастау алады. Кейін Барақ хан, Жәнібек хан, Жәдік хан, Шығай хан, Есім хан, Жәңгір хан, Уәли сұлтан, Әбілмансұрдың атасы Абылай сұлтан Түркістанның әміршісі болған. Абылай сұлтан өзінің жауларына қатыгез, қаһарлы болғандықтан оған «қанішер Абылай» деп ат қойылған. Әбілмансұрдың әкесі Уәли сұлтан өте көрікті адам болғандықтан ол «көркем Уәли» деп аталып кеткен. Әбілмансұрдың әкесі шайқаста қайтыс болып, ол 11 жасында жетім қалады. Тарихта ол «Сабалақ» деген атпен белгілі. Замандастарының айтуынша, Абылай хан орта бойлы, кең жауырынды, күш-жігерлі адам болған екен. Атақ пен даңқ оған 20 жаста Шарышпен болған шайқастан кейін келеді. Абылай хан 7 тілде жақсы сөйлеген, оның ішінде қытай тілін жетік білген. Домбырада жақсы ойнаған, ол домбырасын жорықтарға қоса алып жүрген. Хан 20 шақты күйдің авторы. Күйлерінің ең атақтысы – «Шаңды жорық» күйі. Сондай-ақ, ол аңшылықпен айналысқанды жақсы көрген. 1771 жылы Әбілмәмбет хан қайтыс болып, халық Абылайды ақ киізге көтеріп, бүкіл қазақ халқының, үш жүздің ханы етіп жариялайды. Абылай хан билік еткен жылдары қазақ халқының саны өсіп, экономикасы нығайып, сол кезде жоғалған Еділ мен Орал аралығындағы жерлер қайтарылған. Өмірінің соңғы жылдарында Абылай хан алыс жорықтарға шықпай, Түркістан қаласында тұрған. Ол 1781 жылы қайтыс болып, Қожа Ахмет Ясауи кесенесіне жерленеді. Оның қырқына келген жұрт келесі ханды сайлайды. Хан болып оның үлкен ұлы Уәли сұлтан сайланады. Абылай хан мемлекеттік қайраткер, ержүрек батыр, қолбасшы, ең бастысы, үш жүздің басын қосқан хан ретінде қазақ халқының есінде мәңгіге қалады. Қазақстанның үш қаласында Абылай ханға арналған ескерткіш бар. Олар Алматыда, Көкшетауда және Петропавлда орналасқан.

 bnews.kz