Алдағы уақытта ҰБТ-ны ұлттық тестілеуге ауыстыру білім сапасына игі әсерін тигізе ме?
ҰБТ жүйесі елімізде 2004 жылдан бастап енгізілді.
10 жылға жуық уақыттың ішінде жалпы саны 1 миллион 335 мың түлек ұлттық бірыңғай тестілеуден өткен. Бұл барлық мектеп бітірушілердің 80 пайызын құрайды. Талапкерлер тест сұрақтарының шалалығына шағымданып, 700 сұрақты апелляцияға берген. Алайда осы уақытқа дейін оның тек 0,1 пайызы ғана қанағаттандырылыпты. Тек биылғы жылдың өзінде шекті 50 балдық көрсеткішке қол жеткізе алмай, 27 500 бала оқуға түсе алмай қалған. Ал енді 2015 жылдан бастап ҰБТ алынып тасталып, оның орнын екі кезеңдік ұлттық тестілеу баспақ. Жаңа өзгеріс қаншалықты нәтижелі болмақ? ҰБТ-ны ұлттық тестілеуге ауыстыру білім сапасына игі әсерін тигізе ме? Тақырыпқа орай осы саланың мамандарын сөйлетіп көрген едік...
Мұрат ӘБЕНОВ, ҚР Білім және ғылым вице-министрі:
иә
– Ұлттық бірыңғай тестілеудің бірден-бір ерекшелігі – оның мектепті бітіру емтиханы мен ЖОО-ға түсердегі емтиханды біріктіргенінде. ҰБТ 10 жыл ішінде біршама артықшылығымен көзге түсті. Атап айтқанда, ЖОО-ға түсу рәсімі ашық, бітірген мектебіне қарамастан, оқушыларды бірдей талаппен саралауға мүмкіндік берді. Алайда заман ағымына сай түлектердің дайындығына қойылатын талаптың өзгеруі ҰБТ-ны өзгерту мәселесін төтесінен қойды. Қайталауға негізделген тест тапсырмалары оқушылардың жаттау дағысын ғана қалыптастыратын болып шықты.
2009 жылы өткізілген PISA халықаралық зерттеуі оқушыларымыздың алған пәндік білімдерін практикалық ситуацияларға пайдалану дағдыларының, яғни функционалды сауаттылығының жеткіліксіз дәрежеде қалыптасатынын көрсетті.
Осыған орай 2010 жылы қабылданған Білім беруді дамытудың мемлекеттік бағдарламасында 2015 жылдан бастап ҰБТ-ны сапалы тұрғыда жаңарту жоспарланып отыр. Бағдарламаға сәйкес, ҰБТ екікезеңді ұлттық тестілеуге ауысады. Бірінші кезең – мектеп бітірердегі ұлттық тест, екіншісі – ЖОО-ға түсу үшін таңдалған мамандыққа сай бейіндік емтихан. Мұндай практика бірқатар дамыған елдерде қолданысқа ие. Ұлттық тестілеу ендігі ретте білім мөлшерін емес, логикалық операцияларды жүзеге асыру қабілетіне бағытталатын болады. Бұл компьютерлік тестілеу әдісімен қатар жазбаша тапсырмаларды орындауды үйлестіру арқылы жүзеге асырылады деп күтілуде. Үстіміздегі жылдың сәуір айында республиканың 32 мектебінде Ұлттық тестілеудің жаңа технологиясы мен тест тапсырмалары сынақтан өткізілді. Тестіні 1864 түлек, соның ішінде 1148-і – қазақша, 716-сы орысша тапсырды. Ал осы жылдың 2 және 12 қыркүйегі арасында республиканың 18 жоғары оқу орнында ұлттық тәуелсіз тестілеудің технологиясы мен тест тапсырмаларын пайдалану тиімділігі байқалды. Оған бірінші курстың 7500 студенті қатысты. Тестілеу жазбаша және компьютермен өткізілді. Тестілеудің жаңа форматы мектеп түлектерін барлық оқу пәндері бойынша дайындалуға ынталандырып, әлеуметтің тестілеуге жасайтын қысымын азайта отырып, ЖОО-ларға іріктеу барысын мақсатты әрі мейлінше әділ етуге септігін тигізеді деп күтілуде.
Осы орайда ҰБТ-ны ұлттық тестілеуге ауыстырудың өзі білім сапасына жақсы жағынан әсер ету үшін жасалып отырған нәрсе деп айта аламын. Сондықтан бұл өзгеріс білім сапасының көтерілуіне өзінің игі әсерін тигізеді деп ойлаймын.
Құсайын РЫСАЛДЫ, филология ғылымының докторы:
жоқ
– Тестілеу жүйесіне түбегейлі өзгеріс жасау керек. Әйтпесе, ҰБТ-ны ұлттық тестілеуге ауыстыру білім сапасына айтарлықтай әсерін тигізе алмайды. Жалпы тестілеу жүйесі білім сапасын алға сүйрей алмады. Керісінше, біз балаларымыздың ойлау жүйесін, білім көкжиегін шектеп тастадық. Балаларымыз тек қажетті нәрселерін тақылдатып жаттағанға жаман үйреніп алды. Ал одан әрі белгілі бір саланы, не әдебиетті, не ел тарихын айтып бере алмайды. Сондықтан түлектердің білім сапасын анықтау жүйесіне өзгеріс қажет болып тұр. Негізі, білім сапасының көрсеткіші оны анықтау жүйесіне қарай қалыптасады.
Сондықтан біз түлектердің білім көрсеткішін анықтау жүйесіне өзгеріс енгізсек, ол білім сапасына да айтарлықтай әсер етер еді. Осы орайда айтарым ,Ұлттық бірыңғай тестілеуді ұлттық тестілеуге ауыстырғаннан ештеңе өзгермейді.
Негізі, бізге тест жүйесінен гөрі сұрақ-жауаппен емтихан тапсыру жүйесі пайдалырақ еді. Әр мамандық иесінің өзіндік ерекшелігі болады. Соның ішінде мамандардың сөйлеу қабілетін тексерудің маңызы зор. Мәселен, болашақ тарихшы тарихты зерделей, сараптай алатын адам болуы керек. Сол секілді болашақ филолог әдебиеттің майын тамызып, басқалардың алдында оны көркемдеп, айтып бере алуы керек. Болашақ маманның таңдаған мамандығына психологиялық тұрғыдан қаншалықты дайындығы да, оның ауызекі сөйлеу қабілетіне қарап анықталады. Демек, әр мамандық иесінің қаншалықты деңгейде ауызекі сөйлей алатыны, тіл байлығы айрықша маңызды. Тіпті біз осыған көңіл бөлмеудің арқасында кейбір мамандардың мамандық таңдауда адасып жатқанына да мән бермеуге айналдық. Ал бұл – өте үлкен қателік. ЖОО-ға маман ретінде таңдау жүргізілетін бұрынғы емтихан тапсыру жүйесі қазіргі тест жүйесінен әлдеқайда тиімді еді. Егер біз сол жүйеге қайтып келсек, бүгінгі күні тестке қатысты айтылып жүрген талай сыннан арылар едік. Рас, тест әлемнің көптеген елдерінде тиімді қолданылып келеді. Олай болса, біз өз елімізде қолданылып жүрген тест жүйесін әлдеқайда жетілдіруіміз керек. Елімізде арнайы тестология ғылымы құрылып, тестінің барлық артықшылықтары ескерілуі қажет. Мәселен, біздің елімізде адамның ойлау жүйесін анықтайтын, адамның өзіндік ерекшеліктерін зерделеп беретін тест модельдері мүлдем қалыптаспаған. Қарапайым бір тест сұрағының жауабына қатысты жыл сайын дау шығып жатады. Ал ондай даулар бар кезде тест жүйесі тиімді жұмыс істей алмайтыны анық. Егер елімізде ұлттық тест жүйесі енгізілетін болса, онда ол бұрынғы ҰБТ-ның қателіктерін қайталамай, әр түлектің қарым-қабілетін дәл анықтайтын, мамандығына қарай түлектердің бейімін анықтауға көмектесетін заманауи тұрғыда жетілген, басқа елдердің тәжірибесінен екшелген тест болуы керек. Әйтпесе ҰБТ жүйесі секілді басынан дау арылмай бірнеше жыл өткен соң қайтадан қолданыстан шығып қалады.
Сыннан көз ашпады деп бұрынғы жүйеден тез арада бас алып қашпай, келесі енгізілетін жүйені жан-жақты сараптаулардан өткізіп барып қана қолданысқа енгізуіміз керек. Осы орайда айта кетер жайт, Германияда 12 жылдық орта білім беру жүйесі қалыптасқан. 11-12 сыныптарда оқушыны бейіндік бағытына қарай, яғни болашақ мамандығына сай бағытталып оқытылады. Олар болашақ мамандығының алғашқы сатысынан мектепте жүргенде-ақ өтеді. Бізге де сондай жүйе керек. Ал бізде тіпті бакалаврды бітірген соң ғана мамандығынан адасып жүргенін біліп жатады. Сондай-ақ жоғары сыныптарды ҰБТ сұрақтарын жаттаумен ғана күндерін өткізген жеткіншектер болашақ мамандығы туралы ойламақ түгіл, мектеп бағдарламасын игермей қалады. Сондықтан бұл салаға кешенді өзгеріс керек секілді.
Абай ОМАРОВ (коллаж)
Бейтарап пікір
Ғалия ӘБДІРЕШОВА, педагогика ғылымының кандидаты:
– Тәуелсіздік алғанымызға жиырма жылдан асса да, әлі күнге білім сапасын анықтаудың тиімді жүйесін таба алмай отырғанымыз өкінішті. Сондықтан әр реформаны бір енгізіп, балаларымызға тәжірибе жасап көре бергенше жетілген, жан-жақты тәжірибеден өткен елдердің жүйесін өзімізге алып қолдану қажет секілді. Әйтпесе көп өзгеріс балалардың жүйкесіне кері әсерін тигізіп жатыр.