Мемлекеттік тілді білмейтін шенеуніктерді қазақы өңірлерге тіл сындыруға жіберуді міндеттеу керек пе?
Осы аптада Мәжіліс депутаты Жақып Асанов Үкімет басшысына депутаттық сауал жолдап, «қазақ тілін үйренгісі келетін мемлекеттік қызметкерлерді Қызылорда облысына жіберу керек және бұл жөнінде арнайы бағдарлама дайындау қажет» деген бастама көтерді. Бұған дейін мемлекеттік қызметкерлерге тіл үйрету үшін емтихан алу керек деген талап жиі айтылатын еді. Ал депутаттардың бұл жолғы ұсынысы бұрын айтылмаған тың пікір болып отыр. Дегенмен мамандардың арасында «мұндай әдістің қажеттілігі де, тиімділігі де жоқ» деген пікірде жүргендері бар.
Жақып Асанов, Мәжіліс депутаты:
Иә
– Кез келген тілді үйренудің ең тиімді әдісі – сол тілдің Отанына барып, тіл үйрену курстарында оқып, сонда қоныстанып тұру. Ағылшын тілін білемін дегендер – Англияға, қытай тілін игеремін дегендер – Қытайға, французша үйренемін дегендер Францияға барып жатады. Бұл жағдайда тіл үйренуші қалыпты ортадан айырылып, жергілікті тұрғындармен күнделікті араласып, солардың тілінде сөйлеуге мәжбүр болады. Сонда тіл меңгеру процесі әдеттегіден жылдам жүреді. Мұндай әдіс тілдік ортаға терең бойлау деп аталады.
Бәрімізге белгілі, көптеген мемлекеттік қызметшілеріміз тілдерін әлі қазақшаға сындыра қойған жоқ. Ал мемлекеттік тілдің абыройын арттыру, оның мәртебесін көтеру, ең алдымен, соларға жүктелген.
Республикамызда қазақ тілінің мәселесі толығымен шешілген өңірлер бар. Мысалы, Қызылорда облысы – тіліміз бен мәдениетіміздің қаймағы бұзылмаған, мемлекеттік тілді үйренемін дегендерге нағыз қолайлы орта.
Сондықтан қазақ тілін игеремін деген қызметкерлерді Қызылорда облысына жіберу тәжірибесін енгізсек дұрыс болар еді. Онда тіл үйрену курстарын ұйымдастырып, мемлекеттік қызметшілерді үйді-үйлерге орналастырып, олардың отбасылық жағдайда тіл үйренуіне жағдай жасайтын жобаны жүзеге асырудың ұтымды жақтары көп болар еді.
Біріншіден, мемлекеттік қызметкерлеріміз қазақтың қалың ортасында жүріп, қазақ тілін тезірек үйренуіне жағдай жасалады.
Екіншіден, орталық ведомстволарда жұмыс істейтін әріптестеріміз қабылданған заңдарымыз бен бағдарламаларымыздың жергілікті жерде қалай орындалып жатқанын өз көздерімен көреді.
Үшіншіден, мұндай қадам, мүмкін, осы өңірдегі ішкі туризмнің дамуына да серпін беріп қалар, ал жергілікті тұрғындар үшін бұл қосымша табыс көзі болады.
Осы мәселені жан-жақты қарап, оны пилоттық жоба ретінде Қызылорда облысында жүзеге асыруды ұсындық. Ол үшін, мысалы, қызметшілеріміздің заңды демалысына тағы да бір ай қосып, олардың тіл үйрену ниетін осылай қолдаған жағдайда екі айдың ішінде олар біраз жаттығып қалады.
Бұл тәжірибе тек мемлекеттік қызметшілер үшін ғана емес, басқа да азаматтарымыздың әсіресе жастарымыздың мемлекеттік тілге деген қызығушылығын туғызып, құр сөзден нақты іске көшудің негізі болар еді.
Анар Фазылжанова, филология ғылымының кандидаты, лингвист:
Жоқ
– Меніңше, бұл бастама — ешбір өнім бермейтін жалаң пікір ғана. Әрине, мен біздің депутаттардың мемлекет қызметкерлері, шенеуніктер арасындағы тіл мәселесін қозғап жатқанына ризашылық білдіремін. Алайда ол жалғасын тауып, жемісін береді деп ойламаймын. Оның бірнеше себебі бар. Біріншіден, біздегі мемлекет қызметкерлерінің қазақ тілін білмеуі оларға орта жетіспей жатқандығынан я болмаса біліктілігінің төмендігінен емес, құлықсыздығынан болып жатыр. Әсіресе ірі шенеуніктерді мұндай жолмен қазақша сөйлете қоямыз деп жоспарлау ойға сыймайды. Қызылордаға тек кішігірім қызметкерлерді ғана жібере алатын шығар, ал нағыз қажеттілік болып тұрған ірі шенеуніктер оған көне қоймайды. Мен бұл бастамаға қарама-қарсы пікір айтайын.
Мысалы, «Қытайда, Еуропа елдерінде әсіресе Англияның ірі шенеуніктері қайдан пайда болады?» деген сұраққа жауап іздейікші. Олардың құзырлы орындарында отырған мамандары біздегі секілді саясатқа орта жолдан қосылмайды. Мемлекеттік қызметкер ретіндегі мансап сатысы елдегі ең кішкентай елді мекендерде қызмет жасаудан басталады. Нәтижесінде, олар қарапайым шаруадан бастап барлық халықтың жағдайымен, жалпы, болмысымен таныс болады. Егер бізде де осындай жүйе болса, меніңше, шенеуніктердің барлығы халықтың негізгі құрамы сөйлейтін тілді білер еді. Сондықтан мемлекеттік қызметкерлерді құзырлы орындарға көтеріп алған соң барып аймаққа жібергенше, керісінше, сол аймақта жүріп ысылған, пісіп-жетілген адамдарды неге көтермейміз?!
Біздің тілді дамыту жөніндегі бағдарламаларымыз өте сапалы дәрежеде деуге болады. Бұл жағынан айтарлықтай кемшілік жоқ. Жуырда жарық көрген қазақша-орысша сөздіктердің сапасы өте жоғары. Тіл үйренудің әдістемелері заманауи жолмен жасалған. Қазақша терминдерді көп сынға алады, алайда мен бұл саламыздың да жеткен жетістігі зор деп бағалар едім. Бірақ біздің шенеуніктеріміз сол мемлекеттік тілді меңгеруге құлықсыз. Оны дәлелдейтін қарапайым ғана мысал бар. Өздерінің бүлдіршіндерін орыс балабақшасына, орыс мектептеріне, шет тілді мектептерге береді, бірақ қазақ мектебіне жолатпайды. Себебі оны қажет деп таппайды. Егер шын ынта-ықылас болса, заман талабына сай жетілген түрлі әдістемелерді пайдалана отырып, аймақтарға бармай-ақ тілді үйренуге болады. Мысалы, Үкімет басшысы Қызылордаға бармай-ақ, әдістемелерді қазақша үйреніп жүр ғой.
Түйін
Депутат мырзалар осы бастамасын соңына дейін қадағалап, оның енгізілуін талап ете алса, құба-құп. Қазір қазақ тілі шіреніп әдіс таңдайтындай халде емес, орыстар айтпақшы, «әдісіңнің қай-қайсысы болса да тәуір» деген ұстанымда жүр. Ендеше, бастама көтерген ағайындарға айтарымыз – әрекет болса, берекеті де болады.
