Намазды қазақша оқу қажет деген пікірді қолдайсыз ба?

Қыркүйектің соңғы күндері Сенат депутаты Құсайын Валиев: «Қазақстанда араб тілін білетін адам аз. Сон­дықтан неге Құранды қазақ тіліне аударып, намазды қазақша оқымасқа? Сонда Қасиетті кітаптың аяттары мен дұғалары қазақтарға түсінікті болар еді», – деді Сенаттың Әлеуметтік-мәдени даму жөніндегі комитеті отырысында Дін істері жөніндегі агенттік төрағасы Қайрат Лама Шәріпке. Сондай-ақ сенатор осы тұста кезін­де Ватиканның рұқсатымен діни құжаттардың грек тілінен орысшаға аударылғанын да мысалға келтірді. Қ.Лама Шәріп болса Қасиетті кітаптың 40-тан астам тілге аударылғанын, соның ішінде қазақша нұсқасы барын да тілге тиек ете келе, «дегенмен Құранды қазақ­шаға дұрыстап аудару қажет» деп түйіп, сөз соңын «Алла тағала құстардың да тілін біледі. Сондықтан қай тілде дұға қылсаңыз да, сөзсіз қабыл болады» деп аяқ­тады. Осы ретте біз сенатордың «Намазды неге қазақша оқымасқа?» деген пікірін талқыға салып көрсек...

Совет-Хан ҒАББАСҰЛЫ, жазушы:
Иә
– Мен «Құранды, намазды қазақша оқу керек» деп көтергеніме он жыл бол­ды. Неге десеңіз, қазір, мысалы, Франция, Англия, Германияда мұсылмандықты қа­былдағандар бар. Оларда намазды өз тілдерінде ғана оқиды. Ал бізде көп­шіліктің ортасына барады да, арабша жаттағанын айтады, одан ешкім ештеңе түсінбейді. Содан кейін бізде қазір Алламен қорқыту деген бір үрдіс пайда болды. Жаратқанның атымен о дүние, бұ дүние деп қорқытудың керегі жоқ. Қазір шариғаттанушылар да, хадистанушылар да Пайғамбарымыздың (с.ғ.с) хадистерін мүлдем қатесіз дүние деп түсіндіреді. Қазір мына заманда Пар­ла­мент заңдарында қателіктер шығып, оны түзеп, қайта қабылдап жатса, шари­ғат заңдарында да қате кездеседі.
Шари­ғат ескі замандардағы заң болса, ол адам­дар­дың ілгерілеп дамыған заманына қа­рай қызмет етуі тиіс, олай болса соған лайық­талып, қайта жазылуы керек.
Еліміздегі дін саясаты мен жалпыұлт­тық идеологияның дұрыс қолға алынбауы­ның салдарынан 17 миллион халыққа 4,5 мың секта жұмыс істеп жатыр. Бұл біздің қоғамның соншама қадағалаусыз кеткендігін аңғартады. Осы тұрғыдан алғанда, дәл қазір осы діни салаға қатысты Парламентте талқыланып жатқан заңды мен барынша қолдаймын.
Күллі әлемді жаратушы бір Алла еш­теңені де, еш нәрсені де догма етіп жаратқан емес. Құрсақта жатқан әрқай­сы­сымыз да 18 мың ғаламның сатыларын басып жетілеміз ғой. Оның үстіне, Құран Кәрімнің қай жерінде жазылыпты, не қай жерінде тек араб тілінде ғана оқылуы айтылыпты.
Құран оқу немесе намазға жығылудың негізі Аллаға мінажат ету екені белгілі. Оқып я тыңдап отырған дұғасының ішіндегі мазмұны мен мәнін түсінбей, қол жайып, бет сипауда нендей құлшылық я болмаса қандай мінажат деуге болады. Япыр-ау, Құранды тек араб тілінде оқу міндет деп пайғамбарымыз да айтпайды ғой. Сондықтан Құранды да, намазды да түсініп, қазақша оқығанның пайдасы мен сауабы аса мол болса керек. Түгін де түсінбей бет сипайтынымыз өте ерсі дегенді қарапайым халықтан көптен естіп жүргеніміз де рас. Кейде исламның неше түрлі «арсыз секталарының» бүгінде арам шөптей қаулап кетуіне осы догмалық ұғымдардың әсері аз болмаса керек. Олай Алла өзі жаратқан сан алуан ұлыстары өз тілінде мінажат етсе, оны оғаш көрмейтіні айдан анық болса керек. Сондықтан Құ­ран­ды, сондай-ақ намазды араб тілін­де ғана оқу деген — бұл да негізі жоқ дог­ма­лардың бірі екені рас.

Түйін
Міне, оқырман, біз намазды қазақша оқуға қатысты осындай екі түрлі көзқарасты ұсынып отырмыз. Бұл жерде мақсат – екіжақты пікір иелерін дауластыру емес, керісінше, ақиқатты әркімнің өз көкірек көзімен ұғып, керегін алуында.

Қайрат ЖОЛДЫБАЙҰЛЫ, ҚМДБ аппарат жетекшісі, исламтанушы:
Жоқ
– Алғашында кез келген адам үшін ана тілінде құлшылығын орындау жеңіл әрі орын­ды көрінері рас. Алайда мәселені егжей-тег­жейлі қарастырар болсақ, ең алдымен, тілек-дұға мен намаздың аражігін ажыратып алған жөн. Намаздан тыс мұсылман кі­сі­ге ішкі тілегі мен мұң-мұқтажын қай тілде айтып жеткізем десе де, тыйым салын­ба­ған. Өйт­кені бұл — Жаратушы мен құл ара­сын­дағы же­ке мә­селе. Ал намаз жалпыға, жама­ғатқа тән құл­шылық бол­ғандықтан, намазға қо­сы­ла­тын басқа да мұсылмандардың қажет тілектерімен санасу керек. Егер ислам діні қандай да бір белгілі ай­мақтың яки белгілі бір ұлттың діні болса, онда ешқандай күмәнсіз сол ай­мақ­тағы сол ұлттың ғана тілі қолданылар еді. Алайда төрткіл дү­ниеге тараған, бір-бірін түсінбейтін қаншама ұлт өкілдеріне ортақ діннің өзіндік ерекшеліктері мен қасиеттері болатыны сөзсіз.
Айталық, қытайша білмейтін қазақ Қы­тайға барса, көшеден шыққан қытай ті­ліндегі дауыстарды естісе де, оны түсіне ал­майды. Жергілікті тілде оқылған азанды да түсінбегендігінен, әлгі мүмін қазақ намазын қазаға ұшыратып алуы мүмкін. (Қы­тайдағы мешіттер мұнараларымен ер­ек­шеленбейді). Сондай-ақ Қазақстанға келген басқа ұлттар да мұсылмандардың өз тілінде орындап жатқан ғибадаттарынан еш­теңе ұқпасы анық. Олай болса, мұндай жал­пы­әлемдік діннің өзіндік ортақ жақ­тары, ортақ тұстары болуы заңды. Бұл тұс­та азан мен қырағаттың орны ерекше еке­ні кімге де болса мәлім.
Құран аяттарының әрбір сөзінің бірнеше мағынасы бар. Аудармада тек біреуі ғана беріледі. Тіпті кейде аятта қолданылған әрбір әріптің де өзіндік бірнеше мағынасы болады. Аудармада осы әріптердің өзіндік мағы­насы мүлдем ескерілмей қалуы мүм­кін. Яки біреуі ғана ескеріледі. Құранда бел­гілі бір мағынаны білдіретін бірнеше синоним сөздің ішінен сөздің дыбысталу жағынан да, мағынаны қамту жағынан да ең қолайлы­сы таңдалған. Сондықтан кейбір сөздің «сөз­дік мағынасынан» тыс ды­быс­талуының өзі баян­далайын деп тұрған жағдайды білдіріп жатады. Ал мұны аудармада беру мүлдем мүмкін емес. Құран бі­реу болғанымен, аудар­ма сан алуан. Сон­дық­тан намазды аудар­ма арқылы оқитын бол­сақ, имамға ұйыған жама­ғат та ана аудар­маны емес, мына аудар­маны оқуы керек деген сияқты дау-да­май­ға, бітпес жан­жалға ұрынары сөзсіз. Құ­ран – Ал­ланың сөзі. Ал оның аудармасын­да аудар­ған адам­ның білім деңгейі мен тіл шебер­лігі де, тіпті мінезі мен діни ұстанымы да көрі­ніс тауып жатады емес пе?
Кез келген аударманы бірнеше рет оқы­ған адамның жалығары сөзсіз. Ал Құ­ран сүре­лерін оқығанда адам түсінбесе де, ерекше рухани ләззат алады. Өйткені Алла тағала Құран сөздеріне осындай ерекшелік берген. Сондықтан бұл дүниелік болмашы тірліктер үшін үлкен-үлкен сөздіктер жаттап, шет тілін үйренетіндер мәңгілік ғұмыр үшін Алла тағаланың сөздерінен бір бетті жаттай алмаса, онда «ғибадат-құл­шы­лық­тарымызға Алла тағала емес, керісін­ше, біз зәруміз» деген шүбәсіз шын­дықты әр кез есте ұстаған абзал.