Шетелдіктердің елімізден бала асырап алуына тыйым салу керек пе?

Балалар үйіндегі балдырғандардың шекара асып кетуі, шетелдік  ата-ананың қамқорлығына өтуі – елімізде көптен бері дау ту­ды­рып келе жатқан мәселе. Басқа елдер шетелдіктердің бала асы­рап алуына тыйым салу туралы заң жобасын үлкен мін­берлерде талқылап, өз азаматтары бала асырып алған жағ­дайда салықтық жеңілдіктер қарастырып, асырап алу құ­жаттарын да жеңілдетіп, тіпті мемлекет тарапынан ба­лаға төленетін жәрдемақы мөлшерін де ұлғайту ту­ра­лы ұсыныстар айтып жатса, біздің елімізде әзірге шетелдік ата-аналарға қатысты тыйым жоқ. Ше­телдіктер мен бала асырап алғысы келетін өз ата-аналарымызға қарастырылар мүм­кін­дік­тер мен құқықтар да бірдей, ата-аналары­мыз­ды ынталандыратын ешқандай артықшылық та берілмеген. Әйтсе де осы мәселеге қа­тысты көрші елдерде жасалып жатқан өзгерістерді қолдап, «бізге де шетел­дік­тердің елімізден бала асырап алуына ты­йым салу керек» дейтін мамандар же­терлік. Мәселенің екінші жағына сақтықпен қарап, қарсы дау айтушылар да табылуда.

Қымбат ӘБІЛДӘҚЫЗЫ, ҚР мәдениет қайраткері, «Айгөлек» балалар журналының бас редакторы:
иә
– Міндетті түрде шетелдіктердің елі­мізден бала асырап алуына ты­йым салуымыз керек. Біздің ата-ба­ба­мыз ешқашан да жесірін жылат­па­ған, жетімін қаңғыртпаған. Ел ре­­тінде жетімдерімізді қамқорл­ы­ғы­­мыз­ға алып, қанатымыздың ас­ты­на сая­лата алмасақ, елдігіміз қай­сы?! Қа­зір егемен елміз, жеріміз де, жер­асты байлығымыз да жетеді. Әлем танып келе жатыр деп бөркі­міз­ді аспанға атып қуанудамыз. Ен­деше, осындай бір істерде де бүкіл әлемге үлгі болып, жетімдерімізге қам­қор­лық жасау жағынан барлық ел там­са­натындай істер жасай біл­сек қой,  шір­кін! Әншейінде адам құ­қын қор­ғау­ға келгенде алды­мыз­ға жан сал­май­мыз, халықаралық дә­режеде құ­қық сақтау құнды­лық­тарын өз тә­жі­рибемізге енгізудеміз.
Ендеше, неге жетімдерімізді қорға­май­мыз, есін білмейтін баланы бөтеннің етегі­нен жетектетіп жібергенше, құқын қорғап, ержеткенше неге бағып-қақпаймыз?! Әр жеміс өз топырағында өсуі керек. Қаңғы­тып жетімін жылату – сүйегімізге таңба, біз ең алдымен осыны түсінуіміз керек.
Өзім балалар үйіне жиі барып тұра­мын. Сонда көзімнің жеткені – балалар үйінде жетімнен гөрі тірі жетімдер көп. Балалар үйінде тумай жатып тағдырдың тәлкегіне түс­кен, ата-анасы ішіп кеткен, ата-ана болу құқынан айырылған жан­дар­дың ба­ла­лары өте көп. Тасмаңдай болып, тағды­ры аямаған балаға мемле­кет­тің де жаны­ның ашымауы дұрыс емес. Егер өзіміз өсі­ріп, өзіміз тәрбие­лесек, олар ертеңгі күні елінің қамқорлығын көргендіктен елін сү­йер ұрпақ болып, өсіп жетілер еді. Мен ба­лалар үйіне қай уақытта барсам да, көзім­нің жасын көр­сетпейін десем де, сол бала­ларды құшақ­тап тұрып еріксіз жылаймын. Ал шетел­діктер күліп тұрып асырап алады. Күліп тұрған шетелдік ертеңгі күні тағдыры жылап тұрған балаға жанашырлық таны­та ала ма?! Ата-ананың қамқорлығын көр­сін де­сек, шетелдіктерге бермей, өз елімізде ба­ла­ларды асырап ал­ғысы келетін ата-ана­ларға түрлі ынта­лан­дыру шараларын жаса­уымыз керек. Өсім­сіз несие берейік, салық­тық жеңіл­діктер жасайық, асырап алу құ­жат­тарын жеңіл­де­тейік, жәрдемақы мөл­шерін көбейтіп төлейік. Айта берсек, ата-аналарды ынта­лан­дырудың жолдары өте көп. Қит етсе мемлекеттің ақшасын шашып, шетелден әнші шақыртқысы келіп тұратын шенеу­ніктер осыны түсінсе екен.
Қазір елімізді әлемге танытамыз деп жанығып жатырмыз. Жетіміне қамқорлық жасай алмайтын, жетімін қаңғыртқан ел туралы кім-кімнің де жақсы нәрсе ойла­масы белгілі. Ертеңгі күні сол азаматтар өс­іп жетілсе, небір жақсы мамандар мен таланттылар шығуы мүмкін. Бұл – ел демо­гра­фиясына да қосылған үлес. Сондықтан қай жағынан алғанда да, шетелдіктердің бала асырап алуына тыйым салып, өз же­ті­мімізді өзіміз асырауымыз қажет.

Бақыт ОРАЗАЛЫҚЫЗЫ, ҚР Білім және ғылым министрлігі Балалардың құқықтарын қорғау комитеті төрайымының орынбасары:
жоқ
– Менің ойымша, шетелдіктердің елі­міз­­ден бала асырап алуына тыйым салу­дың қа­­жеті жоқ. Дәл қазір біз ол тыйымды жа­­сай да алмаймыз. Өйткені 2010 жыл­дың нау­­рыз айында Гаага конвенциясына қол қой­дық. Мемлекет аталмыш кон­вен­ция­ға қол қоя отырып, өзіне міндет алды. Ен­ді сол міндетімізді орындауымыз керек. Яғни ше­телдіктердің бала асырап алуына ты­­йым сала алмаймыз. Керісінше, бала асы­­рап алуына рұқсатымызды бере оты­рып, ба­­ланың құқықтарын қамтамасыз етуі­міз ке­рек. 2011-2012 жылдары елі­міз­дегі бір­­қатар заң жобаларына өзгерістер ен­­гі­зі­ліп, Гаага конвенциясына сәйкестен­ді­­ріл­генге дейін елімізде шетелдіктердің бала асы­рап алуына қатысты ешқандай да про­цестер жүрген жоқ. Енді аталмыш заң жо­ба­лары толығымен күшіне енгеннен кейін ше­телдіктердің бала асырап алуына қа­тысты жұмыстар жанданады.
Айта кетер жайт, соңғы кездері елі­міз­дегі балалар үйіндегі балалардың саны жыл өткен сайын азайып келеді. Өткен жы­лы 14 жетім балалар үйі қысқартылды. Сон­дай-ақ балалар үйіндегі балалардың саны бұрын­ғыдан екі мыңға төмендеді. Әрине, бұдан ке­йін алдағы уақытта шетел­дік ата-аналар­дың асырауына балалар топ-тобымен кете бе­реді деген түсінік ту­мауы тиіс. Өйткені қа­зақ­стандық ата-ана­лардың ішінде де бала асырап алуға ынта­лылар көбейіп келеді. Әйтсе де олар көбі­несе өздеріне түр жағы­нан ұқсайтын, дені сау, 1 жасқа толмаған сә­би­лерді алғысы ке­ле­ді. Ал шетелдіктердің 85 пайызы ден­саулы­ғында кінәраты бар, ауру бала­ларды асырап алуға ниет таны­тады. Сондай-ақ олар үшін сәби болуы мін­детті емес. 5-6 не­месе 12 жастағы есін біліп қалған бала­лар­ды да асырап ала береді. Ал балалар үйіндегі балалардың көбісі – ересек, есін біліп қалған балалар. Рас, қазір оларға мем­лекет керегінше жағдай жасап отыр. Бірақ өз басым қандай бала болмасын ата-­ананың жылуын, жанұя бақытын сезі­нуі тиіс деп санаймын. Сондықтан шет­ел­діктердің бала асырап алуына қарсы ем­еспін. Ауру баланы емдеп, ата-ананың ая­лы алақанын сездіре алса, балаға бақыт сый­лаймын деп отырғандарға неге біз қар­сы­лық танытуымыз керек?!
Рас, қазір бала асырап алғысы келетін ата-аналарға баланың жәрдемақысын кө­бі­рек төлеп, ынталандыру туралы ұсы­ныс­тар айтылуда. Алайда жәрдемақыға бола бала­ны асырап алып, балаға қамқор­лық жаса­май­тын ата-аналар да кездесуі мүмкін. Сондықтан мұндай мәселеде бә­рі­не сақтық­пен қарау керек. Ата-аналарды ақ­шамен қы­зықтырмай, баланы өз қала­уымен асы­рап алса дұрыс болар еді.

                                    Абай ОМАРОВ (коллаж)

Бейтарап пікір
Ерболат МҰСАБЕКОВ, ҚР Статистика агенттігінің Әлеуметтік және демографиялық статистика департаменті директорының орынбасары:
– Меніңше, бұл жерде барлығы ата-ананың адами мінез-құлқына байланысты. Мәселен, өз ата-анасынан теперіш көріп, көше қаңғып кетіп жатқан балалар да бар. Немесе баланы жәрдемақы алу үшін дүниеге әкелетін ата-аналар да кездеседі. Сол секілді шетелдіктердің асырауына тыйым салып тастасақ, бала қамқорлықсыз қалады. Шетелдік ата-ананың ішінде де ата-анаға лайық қамқорлық жасайтындар да, жаттық танытатындар да болуы мүмкін. Сондықтан бұл жерде шетелдік мейлі, қазақстандық ата-ана болсын, баланы қамқорлығына ала алатынын жан жақты тексеріп барып, рұқсат беруіміз керек. Бала үшін шетелдік, мейлі қазақстандық болсын ол – ата-ана! Сондықтан бала мүддесі тұрғысынан қарап ата-ананы алаламай, балаға мейірімін төге алатындардың ғана бала асырауына рұқсат беруіміз керек.