Символдардың мәніне үңіліп көрдіңіз бе?!

Мемлекеттік рәміздерді қорлау – тұтас мемлекетті, қалың халықты қорлау деген сөз. Бұған жай әкімшілік, қыл­мыстық құқық бұзушылық қана емес, саяси қылмыс деп қарау керек шығар. Өйткені мемлекеттік рәміздерді байқамай емес, қасақана мазақ ететіндер қаныңызды қарайтады. Мемлекеттік рәміздер өте маңызды саяси символ болып есептеледі. Айналып келгенде, ондай бассыздықтардың түбі саяси мәселеге ұласады. Ал тарихта саяси символдарды қор­лағаны үшін талай теке­ті­рес пен үлкен айқай-шу, біт­пес дау-дамайлар болғаны мәлім.
Алаш жұртын шулатқан Аты­рау­дағы мемлекеттік Туды қорлау фактісі бойынша ҚР ҚК 317-бабы негізінде қылмыстық іс қозғалды. Бұл бап айыппұл салу немесе бір жылға дейін бас бостандығынан айыру жазасын қарастырады. Сол сияқты Кувейт­те Әнұранмен болған оқиғаға қатысты ұлттық команданың мемлекеттік жат­тық­ты­рушысына қатаң сөгіс беріліп, Спорт және дене шынықтыру агенттігі төр­аға­сы­ның орынбасарына ескерту жасалды. Бұл басқаларға сабақ болары сөзсіз. Көрші Ресейде де мемлекеттік туды қорлағаны үшін тура біздегідей жаза белгіленген. Алайда Ресей туын осы­лай қорлағанын, масқара етке­нін көрдік пе? Жоқ! Оған жол беріле ме? Жоқ! Демек, мәселе заңда ғана емес, ұлттық сананың тегеурінінде, саяси символдарға деген жауап­кер­шілікте болса тұрса керек. Біре­гей­ліктің өзі (иден­ти­фи­ка­ция) мем­ле­кеттік нышандардың үш тіре­гінен – мемлекеттілік, территория және тари­хи сабақтастықтан құралатынын қапе­рі­мізге алып жүрміз бе? Соңғы кездегі мемлекеттік рәміздер төңі­ре­гіндегі келеңсіз оқиғалар қастерлі нышандарымызды кең көлемде насихаттау мен сүлесоқ күйдегі сана­мызды сілкіндіру қажеттігін және қала берді бүкіл саяси сим­во­лымыз­ды зерделеп, қастерлеу керектігін көрсетті. Біле білсек, саяси символика – саясаттан, идеоло­гия­дан ажырағысыз ұғым. Идео­ло­гияның өзі ұлт­тық-саяси сим­вол­дарсыз жүзеге аспайды. Саяси символдар деген – саясатқа көзге көрінетіндей мән беретін мағыналы құ­рал­дар жиынтығы. Ұлттық, мем­лекеттік саяси символикаға әртүр­лі жағдайда қол­да­ны­ла­тын елтаңба, әнұран, ту жатады. Ақорда, Кремль, Қытай, Ақ үй, Эйфель мұнарасы, Азаттық статуясы, Бәйтерек секілді архи­­тек­туралық ескерткіштер, бел­гілі бір саяси қайраткерлерге, саяси оқиғаға арналған мемориалдар, ескерткіштер, иконалар, тарихи пор­треттер де саяси символиканы құ­райды. Мемлекеттің лауазымды тұл­ға­ла­рының ерекшелік белгілері, киімдері, орден-медальдары, елдің ұлттық ақша бел­гілері, әртүрлі эмблемалар, гераль­ди­ка­лық бел­гілер, ел, қала, көше атаулары, ұлт­тық мейрамдар, саяси жарнамалар, танымал патриоттық әндерді де саяси символ деп танимыз. Гре­ция­дағы Афон тауы, Шри-Ланкадағы Будда тісі, Қазы­ғұрт­тағы Нұх пай­ғам­бардың кемесі, Көкбөрі, Авс­тра­лиядағы түйеқұс, Ресейдегі аю сынды символдық нысандар, Түр­кіс­тан сияқты қасиетті мекендер, Шың­ғыс хан, Наполеон, Линкольн, Ататүрік, Назарбаев секілді саяси тұлғалар, Англиядағы Джон Буль, АҚШ-тағы Сэм ағай сияқты ойдан шығарылған тұлғалар, тіпті «ура, мырза, жолдас, мистер» секілді сөз мәнері де сая­си символ деп са­на­лады.
Атақты зерттеуші Освальд Шпен­глер айт­қандай, бүкіл мәдениеттің бірлігі жалпы тілі мен оның сим­волдарына негізделеді. Әр халық, мемлекет төл символдарын қа­лып­тастырып, қастерлейді, идеялық жә­не иден­тификациялық тұрғыдан соның төңі­ре­гіне топтасады. Ұлттық саяси сим­вол­дар­дың аяққа тап­та­луы­на жол бермейді. Ресми пат­риоттық символдар, әнұрандар ұлттың кез келген жердегі визиттік кар­точ­касы іспетті. Л.Дитмер деген ғалымның саяси мәдениетті «саяси коммуникациядан тұратын сим­во­ли­калық жүйе» ретінде қарастыру туралы ойы көкейге қонымды-ақ. Т.Арнольд деген ғалым айтқандай, сим­волдың кез келген саяси жүйе мен саяси мәдениетті қабыстырып тұрушы ма­ңызды элементі екеніне мемлекеттік рә­міз­дерге қатысты заңбұзушылықтар тағы бір көз жеткізіп отыр. Өкінішке қарай, Мем­ле­кет­тік рәміздер туралы заңда оны наси­хат­тау, оның тәрбиелік мәнін түсіндіру жағы ашып айтылмай қалған. Ресей Мемлекеттік Думасы 2000 жылдың желтоқсан айында мемлекеттік символика туралы фе­де­­рал­дық конституциялық заң­дар пакетін қа­был­даған болатын. Сонда мемлекеттік сим­волдардың ресми түсіндірмесі Ресей қоғамын топ­тас­ты­рушы кешенді бағ­дар­лама ретінде ұсынылды.
Мемлекеттік рәміздер – мем­ле­кеттің ар-намысы, ұлттың айнасы, халықтың та­ри­­хымен тамырлас жан дүниесі. Ол саяси символ ретінде бір күнде пайда бола қалмайды, ұзақ жыл бойы қалыптасады. І Петр за­ма­нында әскери-теңіз флотының туы болған ақ, көк, қызыл түстерден тұра­тын үш жолақты ту кейін Ресейдің мем­ле­кет­тік туына айналды. Сол секілді АҚШ-тың ұлт пен мемлекет ретіндегі айғақтайтын ең алғашқы саяси символы – Тәуелсіздік Дек­ла­рациясы. Сан ғасырлар мызғымай келе жат­қан бұл құжат – амери­ка­лықтардың мақтанышы. Сол секілді Крупп, Сименс пен Даймлер-Бенц немістердің эко­но­ми­калық бренді ғана емес, саяси символы іспетті. АҚШ-тың «Дже­нерал Электригі», «Дже­нерал Мо­торсы» мен «Форды», Ұлы­бри­тания­ның «Роллс-Ройсы» саяси символ ретін­де мойын­далған. Демек, мемлекеттік рәміз­дерімізді құр­меттеп қана қоймай, әлі де қаді­ріне жетпей жүрген, бәлкім, өзіміз де біле бермейтін сан алуан саяси сим­вол­да­рымыз­ды түгендеу керек-ақ. Құр­метті оқырман, иісі Алаштың жан дүниесімен өзе­гі бір саяси символы не, біз үшін оның мәні неде деген сауалға жауап іздей жү­рейік­ші.

Қызық дерек
Қытайдың бұрынғы диктаторының киімін жарнамалаған француз фирмасының түсіндіруінше, Мао Цзедунның бешпеншесінің (френч) бес түймесі ҚХР-дың негізгі әкімшілік, атқарушылық, заң шығарушылық, сот және бақылау сияқты билік тар­мақ­та­рын білдірген. Төрт қалта Конфуцийден қалған әдептілік, сенімділік, абыройлылық пен тазалықты паш етеді. Ал жеңде үш түйменің болуы национализм, демократия мен социа­лизмді айғақтаса керек. Фашизмнің нышанын білдіретін «свас­тика» сөзі санскрит тілінен аударғанда игілік деген мағынаға ие. Кезінде Шыңғыс хан бабамыз оң қолына свастика бейнеленген жүзік тағып жүрген деседі. Жалпы, свастика бедерленген жәді­гер­лердің Еуропа мен Азия­дан гөрі Сібір жерінен, соның ішінде Арқайымнан көбірек табылуы көп жайды аңғартады.