Балалар да, ата-аналар да, басшылық та мұғалімдерді басынады - Олжас Құспеков
Білім беруді дамыту және зерттеу қауымдастығының президенті Олжас Құспеков білім саласында нені өзгерткісі келетінін айтты.
Олжас Құспеков бұл салада 12 жылдан астам уақыттан бері еңбек етіп келеді: ол өзінің еңбек жолын колледж оқытушысы болып бастады және Орталық Азияда бірінші болып емтихан тапсыру процесін автоматтандыратын компанияны құруға кіріскен.
Маман қазақ білімінің барлық артықшылықтары мен кемшіліктерін жақсы біледі. Ол сайлаудағы және одан кейінгі миссиясын елдегі ұстаздардың мәртебесін көтеру деп біледі. Қазірдің өзінде «Педагог мәртебесі туралы заң» бар, ол мектеп мұғалімдерінің жағдайын белгілі бір дәрежеде ғана жақсартты, бірақ олардың еңбек жағдайын жақсартудың әлеуеті әлі де зор деп есептейді Құспеков. Оған қоса, балабақша тәрбиешілеріне, колледж қызметкерлеріне және университеттердегі профессорларға қамқорлық жасау керек.
Қазіргі таңда мұғалімдерге деген қоғамның көзқарасы кейбір жақсы мамандарды мектептен кетуге мәжбүрлеп жатыр, бұл өз кезегінде еліміздің білім деңгейіне тікелей әсер етеді.
«Мен бірнеше деректі ғана айтайын. Әлемнің әртүрлі елдеріндегі мектеп оқушыларының функционалдық сауаттылығын бағалайтын PISA-2018 халықаралық зерттеуінде Қазақстан 77 қатысушы елдің ішінде 69-орынға ие болды. ҚР Білім және ғылым министрлігінің мәліметі бойынша, 2021 жылы компьютерлік ҰБТ тапсырған мектеп бітірушілердің 36,74 пайызы ғана шекті деңгейден өтті. Ауыл оқушылары мен қалалық оқушылар арасындағы алшақтық 6-7 жылды құрайды, жоғары және төмен көрсеткіштерге ие өңірлер арасындағы максималды алшақтық 84 баллға жетеді (40 балл – 1 жыл үзіліс). Бұл тек мектептегі білімге қатысты», - деді ол.
Құспековтың айтуынша, мұндай олқы көрсеткіштердің негізгі себебі жүйеде теріс механизмнің жұмыс істеуінде.
«Сынақтан сүрініп, басқа жол таппай қалғандар мұғалімдік мамандыққа барады. Білім беру саласына жүрек қалауымен келетіндер аз. Оның үстіне, жалақының аздығы мен жүктеменің көптігі ұстаздардың алаңсыз еңбек етуіне, біліктіліктерін жетілдіруге, ізденуге мүмкіндік бермейді», - деді ол.
«Біріншіден, мен ең құрметті мамандықтардың бірінің өкілдерінен қоғамның ең қысымға ұшыраған және үнемі кінәлі адамға айналатын мұғалімдердің мәртебесін өзгерткім келеді. Бүгінде балалар да, ата-аналар да, басшылық та педагогтарды басынады. Пайдасы жоқ есептерін толтыру үшін қосымша жұмыстарға пайдаланады. Сіз білесіз бе, OECD TALIS-2018 халықаралық зерттеуі бойынша қазақстандық мұғалімдердің жүктемесінің көптігі 48 қатысушы елдің ішінде 2-орынға шықты. Егер олар жергілікті басшылықтың тапсырмасын орындай беретін болса, балаларды қашан оқытуы керек?», - деп атап өтті ол.
Олжас Құспековтің өзі елдегі колледждердің бірінде оқытушы болғандықтан, ұстаздарға деген көзқарасты жақсы біледі.
«Мұғалім болу - мамандық емес, кәсіп екенін сол білім ошағында жүргенде түсіндім. Сосын жалақыға жұмыс істегім келмеді, өйткені түкке тұрғысыз еді. Дәлірек айтқанда, жан бағуға ғана жетеді. Түсініксіз есептер, құжаттар, бітпейтін кездесулер маған жүктелді, тіпті аудиторияның тазалығына да жауапты болдым. Менің басымда диссонанс болды, мен неге бұлай істеуім керек? Батыста қалай жұмыс істейді: мұғалімнің міндеті - балаларды оқыту. Баланың басын білімге толтыру керек, болды. Қалғанын басқа адамдар жасайды. Қазақстанда неге басқаша?» - дейді кандидат.
Құспеков Кореяда халықаралық білім алған, көптеген елдерге саяхаттаған және өзге ел мен Қазақстандағы мұғалімдерге деген қоғамның көзқарасының айырмашылығына таң қалады.
«Кореяда әкеңіз бен ұстазыңыздың бір-біріне жақын жерде жүргенін көрсеңіз, ең алдымен мұғаліммен, содан кейін әкеңізбен амандасасыз. Жапонияда мұғалімнің арнайы төсбелгісі бар, ол метроға кірсе, тіпті ересек адам да орнын босатады. Бұл рәсімдер мен ұсақ-түйектерден мұғалімнің әлеуметтік орнын көруге болады. Ұстаздарға ештеңе жүктемейді, олардың әлеуметтік-тұрмыстық мәселелерін мемлекет шешеді, олардың мәртебесі ерекше. Қазақстан қоғамы мұғалімдерге осылай қарағанын қалаймын», - деді сарапшы.
Құспековтың айтуынша, бұл жүйелі проблемаларды шешу үшін ең алдымен мұғалімдердің жалақысын көтеру керек, оларды лайықты әлеуметтік пакетпен қамтамасыз етілуі тиіс. Сондай-ақ баспана мәселесін шешу қажет. Сонымен қатар мұғалімдердің өздері де үнемі білімдерін жетілдіріп отыруы керек.
«Ұлттық тестілеу орталығының деректері көрсеткендей, өткен жылы елдегі білім беру саласының қызметкерлері мен ұстаздардың төрттен үші пәндік білім сынағынан өте алмады. Елімізде жаңа педагогикалық университеттер құру қажет. Заманауи дағдылар мен оқыту әдістері бар кадрларды дайындайтын университеттер. Әр облыста осындай бір педагогикалық ЖОО болуы тиіс. Педагогикалық колледждер әрбір педагогикалық жоғары оқу орнының базасында жұмыс істесін, бұл дамыған елдердің үлгісімен кадрлар даярлаудың сабақтастығы мен тиімді жүйесін қамтамасыз етеді», - деді Олжас Құспеков.
Оның пікірінше, кадрларды қайта даярлау институтын дамытып, сол арқылы болашақ мұғалімдерге арналған «бүйірлік кіреберіс» жүйесін жасау қажет.
«Мұғалім болғысы келетіндердің барлығы бір жылға дейін қысқа мерзімді курстарды бітіріп, жұмыс істей алады. Мұғалімдердің үздіксіз кәсіби дамуы да ерекше назар аударуды қажет етеді. Ол үшін біз еліміздің әр қаласында мұғалімдерге ыңғайлы тұру үшін барлық жағдайды қамтамасыз ететін үлкен қалашықтар жасағымыз келеді. Біліктілікті арттыру курстарын білім беру және тәрбиелеу саласындағы отандық және халықаралық сарапшылар жүргізеді. Қалашықта оқытушылар оқыту мен өзін-өзі дамытумен қатар психоэмоционалдық жағдайын қалпына келтіре алады. Бұл орайда, сапалы емдеуден өтуге мүмкіндік беретін заманауи медициналық жабдықтармен қамтылуы керек», - деді ол.
Құспековтың бұл ұсыныстары ұстаздардың тек мәртебесі мен біліктілігіне қатысты болса, оның басқа да білім беру саласындағы ұсыныстары аз емес. Дегенмен, бұл проблемаларды бірінші кезекте шешу керек. Содан кейін ғана, сарапшының пікірінше, қалғаны туралы ойлануға болады.
