Ұлықбектің «Қара пимасы» қайда?

«Ғаламдық жылыну» атты құбылыс атқа мінгелі біраз жыл өткенімен, соңғы бірер жылда қыстың қаһары қатты болып-ақ тұр. Әріге бармай-ақ, былтырғы қыс пен биылғы бір-екі үсік пен боранның өзі есімізді жидырғанын ойға алсақ жетеді. Осындайда ойымызға жүнбайпақ оралады. Ел ішінде пима деген атымен белгілі жүнбайпақты кәдімгі қойдың жүнінен жасайды. Жасау технологиясы да ерте бастан қалыптасқан. Кеңестік кезеңде, сонау Ұлы Отан соғысы жылдары КСРО әскерін қатал қыстардан аман алып шыққан – осы жүнбайпақ.
Қазақстанда жылына 40 мың тонна (!) жүн өртеліп ке­тетіні туралы газетіміздің өткен жылғы 26 қарашадағы санында жазған болатынбыз. Он­да жылына екі мәрте қырқылатын күзем жүн мен жабағы жүннің тек өр­телетінін ғана айтқан­быз. Ал Шопаната түлігі торқа-то­ны­ның сай-салада шашылып, бұта түбіне, шөп-шаламға жа­бысып, сол арқылы аң мен малдың ішіне қайта тү­се­тінін, соның салдарынан дерт боп жаб­ыс­а­ты­нын та­рат­пағанбыз. Шынтуайтында, Қазақстанда не­ге жүн­бай­пақ өндірісі кенжелеп отыр?
Жүнбайпақ өндірісі қазір Қазақстанның бес ай­ма­ғында жолға қойылған. Онда да тек қыс күндері ғана та­уар өткізе алатын фабрикаларда әлі күнге кеңестік ежелгі ырдуан құрылғылар қол­да­ныста болса керек. Ел­дегі жүнбайпақ өндірісінің ал­дыңғы шебінде жылына ша­мамен 150 мың жұп пима басатын Қостанайдағы фа­брика тұр екен. Қостанайлық фабриканың өні­мін ел ішін­дегі теміржолшылар мен ресейлік мұ­найшылар са­­тып алады. Табаны резеңкемен қап­талып, тұм­сығы лак­та­латын пимаға су да сіңе қоймайды.
Ал Қарағандыдағы орталық базарда ба­ла­ларға, үлкендерге арналған қара, қоңыр жүн­байпақтар 2000-6000 теңге аралығында сау­да­ланып тұр. Қырғызстаннан әкелінген. Қазақ­стан­дық пиманы сатушылар білмейді екен.
Пошымы ебедейсіздеу, табаны мен қонышының қалыңдығы бірдей. Сауда сөресінен балаларға арналған шағын қоңыр пима да табылады. Табандалған пимаңыз 2500 теңге тұрады. Бұл да Қырғызстаннан әкелінген. Шетелден келген адам болса, Қазақстанда қой өнімін ұқсату дамымаған деп ойлап қалуы әбден мүмкін.
Қарағандылық «Экомұражай» қоғам­дық бірлестігінің мамандары соңғы бірер жылда облыстың Ақтоғай ауданындағы Шабанбай ауылы мен Ұлытау ауданының Талдысай ауылы тұрғындарына жүн сабап, байпақ басу курстарын өткізіп, экологиялық мақсатта келген қыдырымпаз-туристерге сый-кәде жасау жолдарын үйретуде. Әлбетте, байпақ басып, жүн сабау қазаққа таңсық дүние емес. Киіз үймен әлемді шарлаған аталарымыздың кәсібі заман талабы мен ыңғайына қарай ұмыт болғаны анық. Тек қойдың жүнін керексіз деп танып отырған қазіргі күні киіз басуды қайыра қолға алса, артық болмас еді-ау. Мәселен, бір келі жүнді 300 теңгеге сатып алдыңыз делік. Бір байпақ басып шығу үшін 300 грамм жүн жұмсалатын болса, бір келі жүннен 3 пима жасауға болады. Ал бір пиманы 1000 теңгеден сатқанның өзінде 10 есе артық табыс табуға болады ғой. Арнайы жүн қайнататын бөлмеңіз бен таптайтын ауыр салмаңыз болса, оған түрлі дизайндағы қалып пен бояу қоссаңыз, шағын цех жұмысқа әзір. Біздікі құрғақ ақыл болғанымен, өзгенің дүниесіне там­сана бергеннен түк өнбейтіні белгілі.

Сонау жылдары қазақтың көрнекті ақыны Ұлықбек Есдәулет ағамыздың сөзіне Алтынбек Қоразбаев ән жазып, елге тараған «Қара пима» әніне кейін шағын фильм де түсірілгені есте. Иә, ол жылдары ел қытайлық, бішкектік арзанқол былғары етікпен қыстан шығатын. Пима қала халқына керек болмаса да, ауыл мен өнеркәсіп орындарына аса керек-ақ. Ал біздің шаруалар жүнді қайда тығарын білмей өртеп не сай-салаға апарып үйіп, көміп тастаумен қашанға дейін айналысады екен?..

Дерек-дәйек
Пима (біздіңше, байпақ) – Сібір халықтарының бұлан, бұғы терілерінен тігетін ұзын қонышты қыстық етігі. Кейбір деректер бойынша, Еуразия көшпелілерінің жүннен жасалған етігі 1,5 мың жылдан бері белгілі-міс.
ХХ ғасыр басында Ресейдің Нижегород, Кострома губернияларында  байпақ басу орталықтары болған.   1900 жылы Ресей фабрикаларында 1 миллион 400 мың жұп байпақ басып шығарылған. Бір жұп байпақтың  бағасы 1,5 сом болыпты.
Қазір Ресейде жылына шамамен  4,5 миллион байпақ басылып шығарыла­ды. Байпақты газ-мұнай, теміржол, ыстық пешті өндіріс орындарында арнайы киім ретінде киеді.
2004 жылы Семейдегі «Роза» ЖШС-і елде ең үлкен байпақ жасап шығарды. Өлшемі – 106, қонышының биіктігі – 178 сантиметр, салмағы – 16,5 келі.