Жаңартылған энергия көздеріне көшу – уақыт талабы
Қазақстан Үкіметі биылғы мұнай нарығындағы тұрақсыздыққа және COVID-19 пандемиясына байланысты елдің энергия көздерін экологияландыру және жеткізуді әртараптандыру жөніндегі соңғы шаралары аясында жаңартылған энергия көздері саласындағы он тоғыз жаңа жобаны мақұлдады. Жобалардың жалпы құны $1,1 млрд. Ашық дерек көздеріне сүйенек, бүгінде Қазақстанда жаңартылатын энергия көздерінің 97 нысаны жұмыс істейді, осы жаңартылатын энергияның жартысынан көбін күн электр станциялары, ал төрттен бірін жел электр станциялары өндіреді.
"Жасыл" энергетикаға көшу, "жасыл" технологияларды енгізу &ndash жаһандық экономиканың дамып келе жатқан векторы. Қазақстан жер қойнауында орасан зор табиғи байлықтардың, оның ішінде көмірсутектердің болуына қарамастан, жаңартылатын энергия көздерін белсенді дамытуға ниетті. Біздің "Қазақстан-2050" стратегиямызда осындай міндеттер қойылған", &ndash деп атап өтті Қазақстанның Тұңғыш Президенті Нұрсұлтан Назарбаев.
ЖЭК-ті қолдау қажеттілігі "жасыл" экономикаға көшу тұжырымдамасы сияқты мемлекеттік құжаттарда, сондай-ақ Қазақстанның халықаралық бастамаларында, мысалы, "жасыл көпір" әріптестік бағдарламасында жазылған. Онда "таза" энергетика саласындағы технологиялар мен тәжірибе алмасуға баса назар аударылды.
Жаңартылатын энергия &ndash бұл адам стандарттары бойынша таусылмайтын көздерден алынған энергия. Көбінесе "жасыл" деп аталатын мұндай энергияның негізгі қағидасы оны қоршаған ортадан шығару болып табылады: күн сәулесі, су ағындары, жел, толқындар және геотермалдық жылу. Мұндай көздер табиғи түрде толықтырылады, сондықтан олар жаңартылған деп аталады.
Қазақстанда электр энергиясын жалпы өндірудің 70% - ы көмірді жағу арқылы өндірілсе де, жаңартылатын энергия көздерін дамыту Үкіметтің күн тәртібіндегі маңызды пункт болып отыр. Мұндағы мақсат &ndash төмен көміртекті даму моделіне көшу, экономиканы әртараптандыру және жеке капитал мен инвестицияларды осы салаға тарту.
Алғашқы күн электр станциясы (СЭС) республикада 2011 жылы Жамбыл облысында пайда болды және оның қуаты сол кезде бар болғаны 500 кВт құрады. Бірақ біртіндеп күн және жел электр станцияларының (ЖЭС) өнімділігі арта бастады: алдымен 20, содан кейін 50 мегаватқа дейін. Ал 2019 жылы Қарағанды облысында қуаты 100 МВт КЭС пайдалануға берілді. Германиядан, Чехиядан және Словакиядан келген халықаралық инвесторлар тобы оны жарты жылда салып, осыған ұқсас өнімділігі бар $137 млн.станцияны өткен жылы Алматы облысында іске қосты. Құны 27,7 млрд теңге болатын жобаның бастамашысы eneversekunkuat қазақ-қытай бірлескен кәсіпорны болды.
Тұтастай алғанда, Қазақстандағы жаңартылатын көздерден өндірістік қуаттарды ұлғайтуға және электр энергиясының өзіндік құнын төмендетуге екі фактор әсер етті: ЖЭК жобаларын іске асыруды өзіне алатын инвесторды анықтау үшін құрылысқа және аукциондар өткізуге күрделі шығындар мөлшерін қысқарту.
Биылғы жылдың басында Қазақстан жаңартылған энергия көздерін еліміздің ең маңызды деген инвестициялық жобалар тізіміне қосты. Бұл дегеніміз капиталға салынатын жоғары салық проблемасын шешуге мүмкіндік береді. Өйткені жаңартылатын энергия көздері саласындағы шығындардың 80% - ға жуығы қымбат жабдықтарды сатып алуға жұмсалады. Бұл қадам инвесторларға Қазақстанның Сыртқы істер министрлігімен инвестициялық келісім аясында бірқатар салықтық жеңілдіктер мен жеңілдіктер алуға мүмкіндік береді.
Қазақстан елдің энергия жүйесіндегі жаңартылатын энергия көздерінің үлесін ұлғайту мақсатында нақсы міндеттер қойып отыр. Бүгінде еліміздегі жаңартылатын энергия көздерінің үлесі 2 пайыздай, 2020 жылдың соңына қарай оны 3%-ға, ал 2030 жылға қарай-10% - ға дейін жеткізу жоспарлануда. Ал 2050 жылға қарай елдегі жалпы тұтынылатын энергияның жартысы жаңартылатын энергия көздеріне тиесілі болуы керек.
Еліміздің сайын даласындағы жел мен күн сәулесінің жылдық ұзақтығы 3000 сағатта баламалы энергетика үшін көптеген мүмкіндіктер ашады.
2017 жылы Қазақстанда "Болашақ энергиясы" тақырыбына арналған "ЭКСПО" көрмесі өткені баршаға аян. Мұнда СО2 ауаға таралуын азайта отырып, қауіпсіз әрі жалпыға қол жетімді энергияны өндіруге қатысты өзекті мәселелер талқыланды, жаһандық пікірталастар өрбіді. Сол уақыттан бері ел жаңартылатын энергия көздерін дамытуға тұрақты инвестиция салып келеді.
Өткен жылы жаңартылатын энергия көздерінің 21 нысаны елге 613 миллион доллар инвестиция тартты және неміс құрылысшылары салған Орталық Азиядағы ең ірі Saran Solar күн электр станциясы іске қосылды.
Еске сала кетсек, былтыр Берлинде өткен жоғары деңгейдегі конференцияда өңірлік интеграцияны тереңдетуге бағытталған "Жасыл Орталық Азия" бастамасы Еуропаның өңірдегі климаттың өзгеруімен күрес жөніндегі іс-қимылдарға көбірек көңіл бөлетінін көрсетті.
Былтыр елімізде жаңартылатын энергия көздерінің алты нысаны іске қосылды, ал биылғы жылдың соңына дейін Қазақстан Энергетика министрлігі жаңартылатын энергия көздерінен шамамен 3 миллиард киловатт-сағат энергия өндіруді жоспарлап отыр.
"Жаңартылатын энергия көздері саласының маңыздылығы жылдан жылға артып келеді", - деп атап өтті Әлия Сәлімжуарова, Kazakh Invest-тің жаңартылатын энергия көздері саласындағы жобалар менеджері. Kazakh Invest экономиканың басым секторларына шетелдік инвестицияларды тартатын және инвестициялық жобаларды сүйемелдейтін мемлекеттік компания.
Сәлімжуарованың айтуынша, ЖЭК-ті дамыту үшін құқықтық база да жетілдірілген. Өйткені 2017 жылы Үкімет жеңілдетілген тарифтерден, жаңартылатын көздер есебінен энергия өндірісі үшін төлемдерден бәсекелестікті ынталандыруға арналған аукциондық сауда тетігіне көшті, бұл жобалар мен бағаларды жақсарта түсті.
Аукциондық сауда-саттық KOREM аукциондарын ұйымдастырушының ашық электрондық сауда жүйесінде өтеді, ал тіркелген тарифтің қолданылу мерзімі - 15 жыл.
Арман Қашқынбеков, Қазақстанның жаңартылатын энергиясы қауымдастығының төрағасы: &ndash Бізге экономика мен энергетиканы қайта құру қажет. Иә, ЖЭК көптеген пайдалы тұстары бар, бірақ бұл қарапайым тілмен айтқанда, экономика саласыендағы барлық мәселелерді шеше алмайды. Дегенмен, егер біз "жасыл" экономикаға көшудегі параметрлерді орындасақ, ЖЭК үлесін 2030 жылға қарай 10 пайыз және 2050 жылға қарай 50 пайызға жеткізсек, мұның өзі үлкен жетістік.
Елдос Абақанов, ҚР Экологиялық ұйымдар қауымдастығы басқарма төрағасының орынбасары: &ndash Қазақстандағы жаңартылатын энергия тек ішкі нарыққа бағытталмауы тиіс. Энергия желілерін біріктіру деген ұғым бар. Бұл арқылы бір ел басқа елген электр энергиясын сата алады. Біздің климаттық мүмкіндіктерімізді ескерсек, Қазақстан "жасыл" электр энергиясының көп мөлшерін өндіре алады. Мұндай жағдайда біз жоғары вольтты желілер арқылы электр энергиясын Қытайға және басқа елдерге тасымалдай аламыз. Біз осы бағыттағы жқмыстарды жандандыруымыз керек.
Айнұр Нұрсабет
